پارادایم= مبانی معرفتی و روشی یک دستگاه فکری
در علوم انسانی، سه پارادایم عمده رایج است: پارادایم تجربی (اثبات‌گرا)، پارادایم تفسیری (تفهّمی)، پارادایم انتقادی (ساختارگرا)
در هر پارادایمی باید مبانی هستی شناسانه، انسان‌شناسانه، معرفت‌شناسانه، جامعه‌شناسانه، تاریخ‌شناسانه، عرف شناسانه، روش‌شناسانه مشخص شوند.
(تفصیل بحث در: «پارادایم‌ها و دستگاه‌های معرفتی»)