موضوع بحث:
«درس‌نامه حوزه و تمدن‌سازی»
مسألهٔ بحث:
ثمره و نتیجه تحصیلات طلاب در حوزه‌های علمیه، باید پاسخگوی چه نیازها و مسائلی در آینده باشد؟
فرضیهٔ بحث:
اصلی‌ترین تلاش حوزه‌های علمیه در سَده آینده باید متمرکز بر استخراج فرآیندهای سیستم‌های تمدنی از دین و تبدیل آنها به مدل عملیاتی باشد.
تبیین بحث:
براساس «نگرش سیستمی به دین» (ص ۲۳۷)، اقامه دین در دنیا و به فعلیت رسیدن تربیت دینی در زندگی بشریت، نیاز به راهبری دین در کلیه جوانب و زوایای زندگی بالخصوص در مقیاس کلان دارد. گسترش جمعیت و روابط جمعی، سبب شده است تا ساختارسازی و فرآیندسازی، به جای حرکت‌ها و تصمیمات فردی یا گروهی، فعال شوند.
از این رو، حوزه‌های علمیه که عهده‌دار فهم، تبیین، دفاع و اقامه معرفتی دین هستند، در صورتی می‌توانند ماموریت خود را به سرانجام رسانند که در مقیاس کلان (ساختارها و فرآیندهای تمدنی) به استنباط نظر خداوند بپردازند و به گونه قابل مقایسه با دستاوردهای بشری عرضه کنند که مخاطب جهانی، برتری دیدگاه و مدل‌های اسلام را لمس کند.
فهرست زیر، فهرست پیشنهادی برای «درس‌نامه حوزه و تمدن‌سازی» است تا افق دید طلاب را به سمت‌وسوی وظیفه مرکزی‌شان در دهه‌های آینده سوق دهد:
سرفصل‌های درس‌نامهٔ «حوزه و تمدن‌سازی»
تصویر کلی:
- مقدمه: شناسنامه بحث
- پیش‌نیاز: هویت حوزه و تمدن
- فصل اول: سازه‌ها و فرآیندهای تمدن‌سازی
- فصل دوم: شاخص‌های تمدن اسلام
- فصل سوم: مطالعات عینی و تاریخی (با رویکرد تحلیلی)
- فصل چهارم: تجربه ها و تلاشهای متنوع تمدنی در دنیای اسلام (وضعیت کنونی)
- فصل پنجم: وضعیت موجود تمدن غربی و شرقی غیراسلامی
- فصل ششم: دانش و مهارت‌های لازم برای فعالیت درفضای تمدن‌سازی اسلامی
- فصل هفتم: نمونه‌های تمدنی
- فصل هشتم: برنامه عملیاتی تحقیقاتی، آموزشی، فرهنگی
- منبع‌شناسی
(محورهای چهارم و پنجم این فهرست، و برخی اصلاحات توسط جناب حجت‌الاسلام حبیب‌الله بابایی معاونت گروه مطالعات تمدنی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی پیشنهاد شده است.)
محتوای فصول:
- مقدمه:
- شناسنامه بحث
- انگیزه توجه به این بحث
- ضرورت بحث
- هدف از بحث
- روش بحث
- فهرست بحث
- پیش‌نیاز:
- هویت تمدن و تمدن‌سازی
- هویت دین و انتظارات از دین و قلمرو دین
- هویت حوزه و ماموریت حوزه‌ها
- فصل اول بحث: سازه‌ها و فرآیندهای تمدن‌سازی (لایه‌هاو زوایای بحث تمدن‌سازی)
- تعریف (واشاره به جامعه‌سازی و نظام‌سازی)
- شاخص‌های انسان مطلوب
- زیرساخت‌های کلان یک تمدن (سیستم نگرشی، قانونی و فرهنگی کلان اجتماعی)
- رویکردها و روشهای تمدن پژوهی؛
- سازههای یک تمدن (فهرست و نقشه سیستم‌های یک تمدن –اشاره به مدل نیازهای انسان در شبکه هستی)
- فرآیندهای تمدن‌ساز
- شاخص اصلی تحقق یک تمدن
- هویت فرهنگ و مهندسی فرهنگی
- فرهنگ و تمدن
- مراحل تحقق یک تمدن (نقطه شروع، مراحل، مرکز ثقل، نقاط بحران، جریان اصلی، نقطه پایان)
- فصل دوم: شاخص‌های تمدن اسلام
- دین وتمدن؛
- جریان‌شناسی انتقادی مطالعات تمدنی (اعم ازموافقین و مخالفینِ نگرش تمدنی) در دنیای اسلام؛
- مبانی تمدنی در اسلام و ظرفیتهای اندیشهٔ اسلامی در تمدن سازی.
- فهرست شاخص‌ها و تعیین نقطه شروع، مرکز ثقل، نقاط بحران، مراحل، محصول نهایی
- تعابیرقرآنی و روایی تمدنی (امت، ملت، قوم، حیات طیبه، شعوب، قبائل، سنت، ام القری، شریعت، بلد امن، …..)
- معادلات تمدنی در قرآن و روایات (اگر آنگاه‌ها)
- فصل سوم: مطالعات عینی و تاریخی (با رویکرد تحلیلی)
- اسلام و فرهنگهای زمینهای آن در عربستان، ایران، اندلس، بیزانس، مصر، شمال آفریقا، و هند؛
- اسلام و سازههای تمدنیِ شکل گرفته در دورههای مختلف تمدن اسلامی (گذشته و حال)؛
- مناسبات اسلام با فرهنگهاو تمدنهای بیرونی از قلمرو اسلام در گذشته؛
- فرهنگ کنونی درکشورهای اسلامی و غیر اسلامی و نسبت آن با هویت اسلامی مسلمین؛
- فصل چهارم: تجربه ها و تلاشهای متنوع تمدنی در دنیای اسلام (وضعیت کنونی)
- ترکیه؛
- مالزی؛
- شمال آفریقا؛
- جهان عربی جدید؛
- ایران؛
- نقش و کارکرد انقلاب اسلامی ایران در تمدن سازی
- بیداری اسلامی درجهان اسلام
- فصل پنجم: وضعیت موجود تمدن غربی و شرقی غیراسلامی
- توصیف تمدن موجود غرب (با ذکر شاخص‌ها و ساختارهای بین‌المللی)
- توصیف تمدن موجود شرق (با ذکر شاخص‌ها و ساختارها)
- کثرت ووحدت تمدنی (جهانی‌سازی)
- گفتگوو تنازع و تعارف تمدن‌ها
- پیش‌بینی روند صد سالهٔ آینده جهانی
- کارتطبیقی میان تمدن اسلامی و تمدن غربی و تمدنهای شرقی
- مطالعات انتقادی الگوهای تمدنی در دنیای امروز اسلام (به لحاظ جغرافیایی (مانندترکیه، مالزی، شمال آفریقا) و غیره) و به لحاظ ایدئولوژیک (گفتمان شیعی، گفتمان سنی لیبرال، سنی سلفی، و سنی سیاسی)؛
- فصل ششم: دانش و مهارت‌های لازم برای فعالیت درفضای تمدن‌سازی براساس اسلام
- مهارت کلان‌نگری و تشخیص و تبیین فرآیندها در مقیاس‌های کلان
- آینده‌پژوهی
- استراتژی‌سازی و برنامه‌نویسی کشوری (چشم‌انداز، سیاست‌ها، پروتکل‌ها)
- سیستم‌سازی، فرآیند‌شناسی و شاخص‌سازی
- نقشه‌شناسی‌و نقشه‌سازی (سامانه موضوعات و مسائل زندگی)
- روش تحقیق مدل‌سازانه
- موضوع‌شناسی فقهی
- مهندسی فرهنگی و مؤلفه‌های فرهنگ‌سازی، فلسفه‌های مضاف و فلسفه علوم انسانی، طبقه‌بندی علوم، مدل‌های توسعه، جهانی‌سازی، معادلات شهر‌سازی، آرمان‌شهرنویسی، نظریات عدالت، رفاه، رشد، سعادت، دولت، ملت، قانون، جامعه، رسانه، تکنولوژی و ابزار….
- نگرش سیستمی به دین
- الگوریتم اجتهاد مدل‌ساز
- فصل هفتم: نمونه‌ها
- نمونه مدل‌ها و استراتژی‌های تمدن‌ساز که از گزاره‌های دین اخذ شده‌اند
- نمونه آرمان‌شهرها و مدینه‌های فاضله تألیف شده یا تلاش‌شده برای تحقق
- تصویری از آرمان‌شهر مهدوی
- فصل هشتم: برنامه عملیاتی تحقیقاتی، آموزشی و فرهنگی برای حوزهٔ تمدن‌ساز
- راهبردهای تحقیقاتی
- راهبردهای آموزشی
- راهبردهای فرهنگی
- توصیه‌های اجرایی
- منبع‌شناسی
- فهرستی از کتاب‌ها
- فهرستی از مقالات
- فهرستی از شخصیت‌ها
- فهرستی از منابع الکترونیکی
(تفصیل بحث «تمدن و تمدن‌سازی» در: ص ۷۶۱)
مباحث و مفاهیم کلیدی مرتبط به این بحث:
دین‌شناسی، تمدن‌شناسی، تمدن اسلام، علم دینی، سیستم‌های تمدنی، حوزه علمیه، آموزش‌های حوزوی