موضوع بحث:
«توصیف ایده تألیف کتاب دین‌شناسی برای طلاب»
مسألهٔ بحث:
کلیه علوم حوزوی، در فضای «دین‌شناسی» معنادار می‌شوند، هویت دین‌شناسی و مسائل آن کدامند؟ (چه تصوری از کلان دین باید داشته باشیم تا هر کدام از علوم حوزوی، تأثیر خود را در «دین‌شناس» شدن طلاب بگذارد؟ )
فرضیهٔ بحث:
- علوم و معارف حوزوی، به مسائل مرتبط با نظام معرفتی، نظام قانونی و نظام فرهنگی دین می‌پردازد ولی ماده درسی که این نظام‌ها را در خود جای دهد و نقشه هر یک از مسائل مرتبط با دین را ارائه کند فعال نمی‌باشد.
- «دین» ، پدیده‌ای پیچیده و دارای ابعاد و لایه‌ها و زوایای مختلف است که نیاز به شناسایی دقیق و یکپارچه دارد.
- «دین»، موضوعی میان‌رشته‌ای است و نیاز به بررسی میان‌رشته‌ای دارد.
- طلاب حوزه برای جهت‌گیری تمدنی و حرکت به سمت تمدن‌سازی براساس نگرش اسلام نیازمند تسلط بر رویکرد کلان به دین و فلسفه دین هستند.
- مسائل اصلی در رویکرد کلان به دین عبارتند از:
بررسی هویت دین، منشأ دین، ذاتیات دین، قلمرو دین، کارکردهای دین، زبان دین، فهم دین، مطالعات تطبیقی در دین، رابطه دین با علوم انسانی و علوم تجربی، دین و عقل، دین و تجربه، مبانی هستی‌شناختی دین، مبانی انسان‌شناختی، روش‌شناختی، تاریخ‌شناختی و… - این کتاب درسی باید زمینه‌ساز مهارت‌های زیر در متعلم باشد تا بتواند پس از سطح سه به مهارت‌های زیر برسد:
- بتواند دین به معنی عام و دین اسلام به معنی خاص و تشیع به معنی اخص را با ارائهٔ شواهد و مستندات[۱] به گونه‌ای معرفی کند که مخاطبِ در فضای رقابت اندیشه‌ها و برنامه‌ها، علاقه به دیندار شدن[۲]، مسلمان شدن[۳]، شیعه شدن[۴] را ابراز کند و برنامهٔ قدم به قدم برای عملیاتی کردن این علاقه را در دست داشته باشد.
- بتواند دستگاه فکری دین و نگرش دین نسبت به هستی و اجزاء آن را با استدلال عقلی[۵] و با اثبات عقلانیتِ مستندات نقلی[۶]
- بتواند برای هر موضوعی در زندگی، در درون دستگاه[۷] قانونی و فرهنگی دین، قانون دین[۸] و فرهنگ دین[۹] را با استفاده از گزاره‌های دین تبیین کند[۱۰] و با استفاده از فتاوا مستند سازد
- بتواند شیوهٔ اجرای آن را به صورت قدم به قدم ارائه نماید.
شاخص اندازه‌گیری:
- فراگیر باید بتواند از عقیدهٔ خود در برابر عقاید دیگر در یک جمع عمومی دفاع کند و حداقلِ نصف بعلاوهٔ یک از هیئت منصفه، حقّانیت او را اذعان کنند.
- فراگیر باید کتابی با عنوانِ «اسلام چه می‌گوید؟[۱۱] دفتر اول: نگرش‌ها» برای مخاطبِ عام بنویسد که هیئت داوران رأی به صحّت استناد مطالب به اسلام و رأی به قابلیت ایجاد «احساس عقلانیت و انسجام، احساس اجرایی بودن و احساس برتری اسلام بر موارد رقیب» بدهند.
- فراگیر باید شاخص فوق را به صورت «دفتر دوم: قوانین» و «دفتر سوم: فرهنگ» نیز عملیاتی سازد.
اهداف تکمیلی در دین‌شناسی و کلام جدید:
- بتواند هویت دین، اهداف دین، قلمرو دین، کارکرد دین را به گونه‌ای توصیف کند (هم شفاهی و هم کتبی) که مخاطب با تصوّرِ آن، تصدیق به ضرورت دین‌داری و مراجعه به دین در جوانب مختلف زندگی بنماید.
- بتواند علّت تکثّر ادیان را تبیین کند و شاخص‌های یک دین صحیح و حق را طوری عرضه کند که مخاطب بتواند برای تشخیص درستی و نادرستی نمونهٔ مورد نظرش به کار ببرد.
- بتواند با ذکر شواهد و مثال‌ها، سبک گفتاری و خصوصیات زبانی دین را در یک بررسی تطبیقی با سبک‌های گفتاری دیگر مقایسه کند و دستورالعمل اجرایی برای فهم اولیهٔ گزاره‌های دین و شرائط لازم برای فهم تحلیلی آنها را ارائه دهد.
- بتواند جدولی تطبیقی از نگرش، قانون، فرهنگ و کارکرد ادیان و مذاهبِ جریان‌ساز در تاریخ بشر تهیه کند و در یک جلسهٔ عمومی در سطح طلاب و دانشجویان، نقاط ضعف و قوّت هر کدام را ارائه نماید و با استناد به نظر متخصّصین، نگرش‌ها، قوانین و فرهنگ‌های رقیب اسلام و تشیع در زمان حال و آینده را عرضه نماید.
- بتواند پاسخ شبهات دارای فراوانی در سطح دانشجویی، اطاق‌های گفتگو و وبلاگ‌ها را به گونه‌ای بیان کند که مخاطب نَه فقط ساکت بلکه قانع شود و تصحیح نگرشی برای او صورت پذیرد.
- بتواند راجع به مطالبی که در مباحث دین‌شناسی عرضه می‌کند، منابع اطلاعاتی (اعم از چاپی، شفاهی[۱۲]، الکترونیکی[۱۳] و شخصیت‌های علمی[۱۴]) معرفی کند و اعتبارسنجی نماید.
حداقلی قطعی:
بتواند دین را به گونه‌ای معرفی کند که مخاطب علاقمند به بررسی آن شود.
مباحث و مفاهیم کلیدی مرتبط به این بحث:
علوم حوزوی، دین شناسی، رویکرد کلان به دین، تمدن‌سازی دینی، فلسفه دین
- پس باید توانایی استفادهٔ کاربردی از منابع دین و استناد به آیات و روایات و تاریخ را داشته باشد.[↩]
- واحد آموزشی «دین‌شناسی».[↩]
- کلام بین‌الادیان.[↩]
- کلام بین‌المذاهب.[↩]
- واحد آموزشی «فلسفه».[↩]
- واحد آموزشی «کلام».) طوری معرفی کند که مخاطب بتواند کلّ هستی و موقعیت خود در آن و اهمیت این موقعیت‌سنجی را احساس کند.((یعنی علاوه بر تصوّر، بفهمد و علاوه بر فهم اولیه، عقلانیت و انسجام آن را درک کند و به سطح فهم کاربردی برساند که باعث تحریک انگیزه‌ها و احساس‌های فرد برای بروز عکس‌العمل می‌شود.[↩]
- یعنی باید نگرش کلان و نظام‌واره داشته باشد.[↩]
- با شاخصِ «مجموعهٔ بایدها و نبایدهایی که عدم رعایت آنها موجب مجازات خواهد بود».[↩]
- با شاخصِ «مجموعهٔ خوب و بد‌هایی که رعایت آنها موجب بهینه‌سازی و بهره‌وری خواهد شد».[↩]
- از آنجایی که این مقطع، مقطع تحصیلات عمومی است، سطح استفاده از گزاره‌های دین، سطح تبیین است و نیاز به استناد به فتوی (سطح استدلال و سطح نظریه‌پردازی) دارد.[↩]
- با قرائت شیعهٔ اثنی‌عشریه از اسلام.[↩]
- مانند کنفرانس‌ها و سمینارها و دوره‌های آموزشی و محافل علمی.[↩]
- اعمّ از سایت‌ها، اطاق‌های گفتگو و وبلاگ‌ها.[↩]
- با نشانی و راه دست‌یابی به آنها.[↩]