موضوع بحث:
«خلاقیت» چیست؟ و چه شاخص‌هایی دارد؟
(اسلاید «شاخص‌های خلاقیت و دانشوری»)
مسألهٔ بحث:
براساس چه شاخص‌هایی فرد خلاق را می‌توان شناسایی کرد؟ چه آموزش‌هایی برای ارتقاء خلاقیت باید داده شود؟ (پروتکل آموزشی خلاقیت)
فرضیهٔ بحث:
- خلاقیت = کشف اجزاء و روابطی در شبکه هستی (ص ۱۶۲) که توسط دیگران دیده نشده است یا تولید اجزاء و روابط جدید براساس معادلات شبکه هستی.
- خلاقیت، با سطوح فهم و ادراک (ص ۱۴۲) و الگوریتم تحقیق (ص ۳۸۷) گره خورده است. (براساس هر یک از مراحل تحقیق و سطوح فهم وادراک، خلاقیتی قابل تعریف است.)
- خلاقیت در فضایی پنج‌بُعدی شکل می‌گیرد و رشد می‌کند:
- سؤال‌پردازی
- توجه به ذرات بنیادین و معادلات پایه
- تشخیص اطلاعاتِ کیفی
- نگرش و تحلیل شبکه‌ای و روندیابی
- شبیه‌سازی آینده
- شاخص‌های خلاقیت، حداقل موارد ده‌گانه زیر هستند:
- مهارت سؤال‌پردازی
- مهارت کشف سرچشمه‌ها و معادلات بنیادین
- مهارت جستجوی ارتباطات و متغیرهای درونی و بیرونی موضوعات (نیازمند به مهارت نگرش شبکه‌ای)
- مهارت انتخاب و تصفیه اطلاعات براساس کارآمدی
- مهارت مطالعات تطبیقی و روندیابی
- مهارت آینده‌نگری و تصمیم‌سازی
- مهارت شبیه‌سازی عملیاتی اطلاعات و الگوها
- مهارت بهبود مستمر
- مهارت مدیریت احساس
- مهارت عبودیت
تبیین بحث:
برای «خلاقیت» مجموعه‌ای از تعاریف ارائه شده است که برخی از آنها عبارتند از:
- خلاقیت یک فعالیت شناختی است که به شیوه جدید نگاه به یک مسأله یا موقعیت منجر میگردد.
- خلاقیت عبارت از توانائی نگاه جدید ومتفاوت به یک موضوع و به عبارتی فرایند شکستن و دوباره ساختن دانش خود درباره یک موضوع و به دست آوردن بینش جدیدنسبت به ماهیت آن.
- خلاقیت پدیده‌ای است که هنگامی روی میدهد که فرد افکار خود را در جهت فهم متفاوت و بهتر از یک موضوع یا موقعیت سازماندهی می‌نماید.
- خلاقیت عبارت از کشف جدید و معنی‌دارمیباشد.
- خلاقیت عبارت از فرایند کشف آنچه تابه حال در نظر گرفته نشده و عمل ایجاد ارتباطات جدید.
- خلاقیت عبارتست از تفکر واگرا (در برابر تفکرهمگرا)
موارد زیر با اقتباس از نگرش اسلام، قابل توجه و بررسی هستند:
جدول شاخص‌های خلاقیت:
| ردیف | گزاره دینی منشأ اقتباس شاخص | شاخص اقتباس شده |
| ۱ | العِلْمُ عَلَیهِ قُفْلٌ وَ مِفْتَاحُهُ السؤال حُسْنُ السؤال نِصْفُ العِلْمِ. | خلاقیت و دانشوری در فضای احساس نیاز شکل می‌گیرد. + نماد نیاز، سؤال است. + سؤال هدف‌دار و مرتبط با عمل و صحنه زندگی، راه‌گشاست. پس: کسی زمینه خلاقیت و دانشوری را داراست که ذهنی سؤال‌پرداز داشته باشد و به دنبال اثر عملی سؤالاتِ خود باشد. شاخص به دست آمده: سنجش و ارتقاء توانِ سؤال‌پردازی |
| ۲ | قُلْ سِیرُوا فی الأَرْضِ فَانظرُوا کیف بَدَأَ الْخَلْقَ أَ وَ لَمْ ینظرُوا فی مَلَکوتِ السمَوَتِ وَ الأَرْضِ وَ مَا خَلَقَ اللَّهُ مِن شیءٍ | خلاقیت و دانشوری در فضای توجه به سرچشمه‌ها حرکت می‌کند + سرچشمه‌ها، ذرات بنیادین هر موضوعی هستند. + توجه به ذرات بنیادین و معادلات پایه، راه‌گشاست. پس: کسی در فضای خلاقیت و دانشوری حرکت خواهد داشت که توجهی بیشتر و متمرکزتر به ذرات بنیادین در هر موضوع، و سرچشمه‌های شکل‌گیری موضوعات داشته باشد. شاخص به دست آمده: سنجش و ارتقاء توانِ توجه به ذرات بنیادین |
| ۳ | أَعْلَمُ النَّاسِ مَنْ جَمَعَ عِلْمَ النَّاسِ إِلَی عِلْمِهِ؛ الْعِلْمُ أَکثَرُ مِنْ أَنْ یحْصَی فَخُذْ مِنْ کلِّ شَیءٍ أَحْسَنَهُ | خلاقیت و دانشوری در فضای توجه به عملکرد دیگران ابعاد جدید می‌یابد. + اطلاعاتی موجب تقویت خلاقیت است که ثمربخشی داشته است. پس: کسی در فضای خلاقیت و دانشوری گسترش و توسعه خواهد داشت که توجهی بیشتر و متمرکزتر به اطلاعاتِ ثمربخش قبلی داشته باشد. شاخص به دست آمده: سنجش و ارتقاء توانِ دست‌یابی به اطلاعات باکیفیت |
| ۴ | إضْرِبُوا بَعْضَ الرَّ أی بِبَعْضٍ یـَتَوَلَّدُ مِنهُ الصَّوابُ اعْقِلُوا الْخَبَرَ إِذَا سَمِعْتُمُوهُ عَقْلَ رِعَایهٍْْ لَا عَقْلَ رِوَایهٍْْ فَإِنَّ رُوَاهَْْ الْعِلْمِ کثِیرٌ وَ رُعَاتَهُ قَلِیلٌ اُطْلُبِ العِلمَ بـِاسْتِعْمِالِهِ. اسْتَدِلَّ عَلَی مَا لَمْ یکنْ بِمَا قَدْ کانَ فَإِنَّ الْأُمُورَ أَشْبَاهٌ الحَقُّ الذَّی تُطْلَبُ مَعْرفَتُهُ مِنَ الأشْیاءِ هُو أرْبَعَهُْْ أوجُهٍ: أنْ ینْظَرَ أ مَوجُودٌ هُوَ أم لیسَ بِمَوجُودٍ؟ أنْ یعْرَفَ مَا هُوَ فِی ذَاتِهِ و جَوهَرِهِ؟ أنْ یعْرَفَ کیفَ هُوَ و مَا صِفَتُهُ؟ أنْ یعْلَمَ لِمَاَ ذَا هُو َو ِلأی عِلَّهٍْْ؟ | خلاقیت و دانشوری در فضای تحلیل اطلاعات متولد می‌شود. + تحلیلی موجب بروز خلاقیت است که حداقل به نقاط زیر توجه کند: ارتباط با فرامعادلات (معادلات خلقت) ارتباط با عمل (پیامدها و نتایج) تجزیه تا عمق ذرات بنیادین+ ترکیب تا ابرسیستم‌ها (نگرش شبکه‌ای) روندیابی مقایسه فرآیندها و فرآورده‌ها شاخص به دست آمده: سنجش و ارتقاء توانِ تحلیل اطلاعات (ضریب نفوذ درونی و گسترش بیرونی در موضوعات بهمراه روندیابی و مهارت بررسی‌های تطبیقی) |
| ۵ | وَ إِذا قیلَ لَهُمُ اتَّبِعُوا ما أَنْزَلَ اللَّهُ قالُوا بَلْ نَتَّبِعُ ما أَلْفَینا عَلَیهِ آباءَنا أَ وَ لَوْ کانَ آباؤُهُمْ لا یعْقِلُونَ شَیئاً وَ لا یهْتَدُون سوره عنکبوت/ آیه۴۳ وَ تِلْک الْأَمْثالُ نَضْرِبُها لِلنَّاسِ وَ ما یعْقِلُها إِلاَّ الْعالِمُونَ إِنَّ الْعَاقِلَ مَنْ نَظَرَ فِی یوْمِهِ لِغَدِهِ وَ سَعَی فِی فَکاک نَفْسِهِ وَ عَمِلَ لِمَا لَا بُدَّ مِنْهُ وَ لَا مَحِیصَ لَهُ عَنْهُ لیسَ العَاقِلُ مَنْ یعْرفُ الخَیرَ مِنَ الشَّر و لَکن العَاقِلُ مَنْ یعْرفُ خَیرَ الشَّرَّینِ. فِی الْمُشَاوَرَهٔ اکتِسَابُ الْعِلْم و الْعَاقِلُ مَنْ یسْتَفِیدُ مِنْها عِلْماً جَدِیداً وَ یسْتَدِلُّ بِهَا عَلَی الْمَحْصُولِ مِنَ الْمُرَاد الْعَاقِلُ مَنْ کانَ یوْمُهُ خَیراً مِنْ أَمْسِه صِفَهٔ الْحَکیمِ الثَّبَاتُ عِنْدَ أَوَائِلِ الْأُمُورِ وَ الْوُقُوفُ عِنْدَ عَوَاقِبِهَا العاقل یطلب الکمال الجاهل یطلب المال | خلاقیت و دانشوری در فضای جستجوی ساختارها و الگوهای جدید به بلوغ می‌رسد. + برای دست‌یابی به ساختارها و الگوهای جدید، نیاز به توابع آینده‌نگری شبکه‌ای، توابع اولویت‌‌ساز، معادلات تزاحمی برای تصمیم‌سازی و توابع بهبود مستمر است. + زمینه لازم برای تشخیص واقعیات و تفکیک توهمات، شبیه‌سازی فرضیه و مدل کردنِ اطلاعات است. شاخص به دست آمده: سنجش و ارتقاء توانِ فرضیه‌سازی و مدل‌سازی (کشف الگوها، آینده‌نگری، بهینه‌سازی تصمیمات و شبیه‌سازی) |
| ۶ | فبشر عباد الَّذینَ یسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَیتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ أُولئِک الَّذینَ هَداهُمُ اللَّهُ وَ أُولئِک هُمْ أُولُوا الْأَلْبابِ لِکلِّ شَیءٍ دَلِیلٌ وَ دَلِیلُ الْعَاقِلِ التَّفَکرُ وَ دَلِیلُ التَّفَکرِ الصَّمْت دَلِیلُ الْعَقْلِ شَیئَانِ صِدْقُ الْقَوْلِ وَ صَوَابُ الْفِعْل اللَّبِیبَ الْعَاقِلَ مَنْ تَجَرَّعَ عَلَی الْغُصَّهٔ حَتَّی ینَالَ الْفُرْصَهٔ إِنَّ مِنْ عَلَامَهٔ الْعَاقِلِ أَنْ یکونَ فِیهِ ثَلَاثُ خِصَالٍ یجِیبُ إِذَا سُئِلَ وَ ینْطِقُ إِذَا عَجَزَ الْقَوْمُ عَنِ الْکلَامِ وَ یشِیرُ بِالرَّأْی الَّذِی فِیهِ صَلَاحُ أَهْلِه | شاخص‌های روحی روانی: میزان سکوت میزان انطباق گفتار و عمل میزان فرصت‌شناسی میزان تحمل موقعیت‌های بحرانی میزان تمایل برای اصلاح و ارتقاء دیدگاه‌ها |
| ۷ | العاقل من اتهم رأیه و لم یثق بما سولته له نفسه لعاقل إذا علم عمل و إذا عمل أخلص لقد أخطأ العاقل اللاهی الرشد و أصابه ذو الاجتهاد و الجد إن فی کل شیء موعظهٔ و عبرهٔ لذوی اللب و الاعتبار افمن یعلم انما انزل الیک من ربک کمن هو اعمی انما یتذکر اولوالالباب انما یخشی الله من عباده العلماء | میزان مدیریت احساس میزان عبودیت و احساس بندگی در برابر عظمت بی‌نهایت خالق هستی |
نتایج، آثار و لوازم پذیرش فرضیه:
اگر متون و فرآیندهای آموزشی و تحقیقاتی در کشور و بالخصوص در حوزه‌های علمیه، براساس شاخص‌های ده‌گانه فوق، تدوین و تنظیم شوند می‌توان جهشی را در تولید علم و حرکت به سمت علوم انسانی اسلامی و پیشرفت تمدنی شاهد بود.
همین امر در مورد تدوین محتواهای رسانه‌ای و تبلیغی نیز جاری است.
مباحث و مفاهیم کلیدی مرتبط به این بحث:
تمدن سازی، علم دینی، خلاقیت، آموزش برتر، مهندسی اجتماعی