موضوع بحث:
«کارگاه آموزشی روش تدریس تفکرساز و مهارت‌محور (کارگاهی)» (انتقال به بسته آموزشی تصویری)
مسألهٔ بحث:
یک استاد چگونه می‌تواند موقعیتی را ایجاد کند که فراگیران به جای حفظ مطالب علمی در طول سیر تحصیل، از همان ابتدا، تحصیلی مبتنی بر تولید فکر و علم و خلاقیت داشته باشند؟ و چگونه می‌تواند فرآیندی را اجرا کند که فراگیران از همان ابتدا، از مطالب علمیِ به ظاهر صِرفاً نظری و تئوری، برای حل مسائل و رفع نیازها در عمل استفاده کنند؟
این کارگاه براساس کتاب «راهنمای تدریس» با اقتباس از نگرش اسلام برگزار می‌‌گردد.
پیش‌فرض‌ها:
- روش تدریس زیرمجموعه علوم تربیتی است؛ علوم تربیتی تابعی از هویت تربیت است؛ هویت تربیت تابعی از هویت انسان است.
- هویت انسان = حیوانی با قابلیت عقلانیت شبکه‌ای؛ که دارای نیروی حرکت‌زای غریزه، فطرت، احساسات و عواطف و تمایلات، تفکر و عقل، اراده و انتخاب است که قابلیت تشدید و تضعیف دارد. (سه حیطهٔ شناختی، عاطفی، حرکتی)
(تفصیل بحث «مبنای انسان‌شناسانه» در: ص ۲۹۷) - تربیت = جهت‌دهی به قوای انسان برای رشد، به طوری که منجر به توانایی انجام مستقل یک کار شود.
- هدف تربیتِ انسان، خروج از محدودیت‌های وجودی است.
- آموزش = ابزار تغییر درشناخت و احساس انسان است که منجر به تغییر در رفتار می‌شود.
- تحصیل= برقراری ارتباط ادراکی با مجموعه‌ای منظم و منطقی از بسته‌های علمی، به طوری‌که منجر به یادگیری شود.
- خلاقیت و نوآوری = توانایی کشف اجزاء و روابط پنهان از دید عمومی در باره یک موضوع و پدیده و بازسازی آن، براساس یافته‌های جدید؛ و به تعبیر دیگر، خلاقیت = تلاش معرفتی برای کشف اجزاء و روابط نهفته در شبکه هستی
(تفصیل بحث «خلاقیت» در: ص ۱۲۴) - مهارت = توانایی استفاده از اطلاعات، برای انجام صحیح، مستقل و مکرر یک کار
(تفصیل بحث «مهارت محوری» در: ص ۲۱۲) - تحقیق = مراحل و ضوابط لازم برای کشف صحیح و تحلیل موجّه اطلاعات به هدف حل یک مسأله؛ «تحقیق»، تولید اطلاعات است و نه جمع‌آوری اطلاعات تولیدشده قبلی.
(تفصیل بحث «روش تحقیق شبکه‌ای» در: ص ۴۰۵) - تدریس تفکرساز و مهارت‌افزا = فرآیند هدایت فراگیر به سوی تشخیص مسأله و فعال‌سازی تفکر او برای حل‌مسأله، و اقدام عملی توسط فراگیر برای حل مسأله در کلاس (شبیه‌سازی عملی فرآیند تولید علم و کاربرد علم)
- کارگاه آموزشی = فراهم‌سازی محیط آموزشی برای اجرای عملی تولید مطالب مورد نظر توسط شرکت‌کنندگان؛ کارگاه آموزشی، فضای انتقال مطالب نیست، فضای تلاش برای تولید مطالب، با راهنمایی و هدایت و کنترل استاد است.
برنامه تفصیلی کارگاه
عنوان کارگاه: کارگاه آموزشی روش تدریس کارگاهی
موضوع کارگاه: آموزش شیوه تحصیل خلاق و مولّد علم (تفکرساز و مهارت‌محور)
هدف از کارگاه: ارتقاء مهارت اساتید برای تدریس‌های اثربخش (اثربخشی برای حل‌مسأله در زندگی با استفاده از اطلاعات متون درسی)
استراتژی کارگاه: فعال‌سازی شرکت‌کنندگان در کارگاه برای تولید محتوا
شیوهٔ اجرایی:
- دریافت برگه سؤال
- تفکر فردی برای ارائه پاسخ به سؤال
- بحث و گفتگوی گروهی و دستیابی به یک توافق گروهی
- مطالعه تطبیقی
- ارزیابی و نتیجه‌گیری
- تدوین و بسته بندی نتایج
برنامه عملیاتی کارگاه: شش روز، هر روز ۳ جلسه دو ساعته (جمعا ۳۶ ساعت)
انتظارات از کارگاه: امید است پس ازاین کارگاه، شرکت‌کنندگان محترم:
- بتوانند برای آسیب مرکزی موجود در فضای آموزش، راهبرد اصلاحی بدهند.
- راهبرد فوق را به صورت قدم‌به قدم عملیاتی کنند.
- تمایل به تغییر یا ارتقاء مستمر تدریس خود به تدریس کارگاهی پیدا کنند.
- زمینه‌های مهارتی لازم برای تغییر فوق را کسب نمایند.
نکته: جلسات دقیقاً راس ساعات اعلام شده شروع و خاتمه می‌یابد. (بدون حتی یک دقیقه تاخیر) انشاءالله.
برنامه تفصیلی محتوای کارگاه:
|
روز |
جلسه |
موضوع جلسه |
سؤال اصلی |
جهتگیری اصلی |
|
روز اول |
جلسه اول و دوم و سوم |
نگرش‌سازی / بررسی وضعیت موجود/ آسیب‌شناسی بررسی هویت تدریس (انتقال از نگرش موجود به نگرش مطلوب) |
مگر تدریسها چه اشکالی دارد که به دنبال بهینه‌سازی هستیم؟ |
آسیب‌شناسی تدریس |
|
در مورد آموزش معارف دین چه انتظاری از ما میرود؟ یعنی چه چیزهایی را باید بتوانیم در طلاب ایجاد کنیم؟ مدرسین چه قابلیتهایی برای این ایجاد کردن باید داشته باشند؟ |
تغییر نگرش نسبت به طلبگی از فردی که مخزنی از اطلاعات دینی است، به یک اسلام‌شناس و مشاور زندگی که با علمِ خود حلال مسائل زندگی و ارتقاء‌دهنده کیفیت آن است. |
|||
|
نگرش‌سازی / حرکت به سمت وضعیت مطلوب/ شناخت نقطه مرکزی در تغییر: بررسی هویت فهم و یادگیری و دستیابی به شاخص یادگیری در فرآیند تدریس |
۱. چرا خروجی سیستم این چنین نیست؟ ۲. تمام تلاش استاد برای این است که فراگیر مطلب را «بفهمد» و «یاد بگیرد»، فهم و یادگیری چیست؟ |
استفاده از علم در عمل، علم برای زندگی دستیابی به تعریف مطلوب تدریس و متغیر اصلی آن که فهم و یادگیری است. |
||
|
روز دوم |
جلسه چهارم و پنجم |
راهبردسازی/ حرکت به سمت وضعیت مطلوب/ بستر حرکت طراحی اولیه روش تدریس و دستیابی به الگوریتم کلی تدریس |
چگونه این قابلیتها را در خودمان و شاگردانمان ایجاد کنیم؟ در حال حاضر برای تدریس در کلاس چه مراحلی انجام میدهیم؟ (پیش نیاز برای فعالیت بعد) به طور کلی تدریس در کلاس باید چه مراحل حداقلی را طی کند؟ |
(بررسی قسمت «با…….» در فرمول تغییر) آشنایی اولیه با شیوه آموزش فعال و اثربخش دستیابی به الگوریتم کلی تدریس |
|
جلسه ششم |
بررسی الگوریتم‌های مختلف تدریس (بررسی تطبیقی روشهای تدریس) |
شیوه‌های مختلف تدریس کدامند و چه تفاوت‌هایی با هم دارند؟ |
دستیابی به الگوریتم‌های متفاوت در تدریس |
|
|
روز سوم |
جلسه هفتم |
راهبردسازی/ حرکت به سمت وضعیت مطلوب/ مسیر اصلی تولید الگوریتم روش تدریس فعال براساس آموزه‌های دین |
ایجاد تغییر از وضعیت موجود به وضعیت مطلوب با چه ابزاری؟ شیوه ارائه فعال چیست؟ الگوریتم اجرایی داخل کلاس را طراحی کنید؟ |
دستیابی به روش کارگاهی (مراحل اجرا) |
|
جلسه هشتم |
راهبردسازی/ حرکت به سمت وضعیت مطلوب/ ابزار مرکزی بررسی هویت طرح درس و تولید قالب «طرح درس فعال» |
میخواهیم درس را به شیوه فعال تدریس کنیم قبل از حضور در کلاس چه تمیهداتی لازم است؟ طرح درس چیست؟ جلسه اول تدریس با جلسات بعد چه تفاوتی دارد؟ |
تولید قالب طرح درس |
|
|
جلسه نهم |
راهکارسازی/ مهارت‌های عملیاتی برای تحقق وضعیت مطلوب مهارت هدفگذاریِ اثربخش برای تدریس |
نوشتن طرح درس نیازمند مهارتهایی است که استاد باید آنها را داشته باشد: ۱- چگونه هدفگذاری عملیاتی برای اثربخشی تدریس داشته باشیم؟ |
زمینه‌سازی برای ایجاد مهارت هدفگذاری دارای شاخص‌های مهارتی (در مقابل هدف‌گذاری‌های کلی) |
|
|
روز چهارم |
جلسه دهم و ویازدهم |
مهارت سؤال پردازی و طرح سؤالات انگیزشی و ایجاد داربست‌های ذهنی |
۲- چگونه میتوان سؤال اثر بخش طراحی کرد؟ |
زمینه‌سازی برای ایجاد مهارت انگیزش و فعال‌سازی ذهن فراگیر |
|
دنباله روز چهارم |
جلسه دوازدهم |
مهارت تفکر برای حل مسأله و تولید پاسخ به سؤالات و خلاقیت (تولید اطلاعات، نَه جمع‌آوری اطلاعات) |
چگونه اطلاعات لازم را از درون موضوع استخراج کنیم؟ (فرض کنید هیچ اطلاعاتِ قبلی راجع به موضوع وجود ندارد چه می‌کنید؟! ) |
زمینه‌سازی برای ایجاد مهارت تولید علم |
|
روز پنجم |
جلسه سیزدهم، چهاردهم و پانزدهم |
مهارت فعال سازی مطالعه اکتشافی متن و بررسیهای تطبیقی |
چگونه حداکثر اطلاعات اثربخش را از متن درس با حداقل زمان بهدست آوریم؟ |
زمینه‌سازی برای ایجاد مهارتِ مطالعهٔ اثربخش |
|
مهارت تحلیل محتوای متن |
چگونه هدف متن، نقطه ورود، مراحل، نتیجه و مرکز ثقل متن و اینکه متن پاسخ به چه سؤالاتی است بهدست می‌آید؟ |
زمینه‌سازی برای ایجاد مهارت تحلیل محتوا |
||
|
مهارت طبقهبندی، ثبت و بازیابی اثر بخش اطلاعات درس |
چگونه باید حداکثر اطلاعات لازم در حداقل زمان بازیابی و تثبیت شود؟ |
مهارت استفاده از نتایج تحلیل محتوا |
||
|
روز ششم |
جلسات شانزدهم تا هجدهم |
اجرای عملی طرح درس آماده شده در طول کارگاه |
تکنیک‌های اجرایی در تدریس کارگاهی کدامند؟ |
ایجاد زمینه برای دستیابی به تکنیک‌های تدریس عملی کارگاهی |
این کارگاه، در قالب سه روزه و یک واحدی نیز قابل اجراست.
روش ارزیابی نهایی کارگاه: به صورت ارزیابی پوشه‌ای انجام خواهد شد یعنی کلیه فعالیت‌های فراگیران در کارگاه و خارج از کارگاه و سؤالات ارزیابی نهایی امتیاز خاص دارند و در نهایت معدل‌گیری می‌شود:
- فعالیت کلاسی ۱۰۰ امتیاز (متشکل از: حضور سر دقیقه، تمرکز در تفکر فردی، مشارکت در مباحثه و گفتگوی گروهی، ثبت و تدوین اطلاعاتکارگاه، مشارکت در جمع‌بندی و ارائه نظر گروهی – شش روز، هر روز سه جلسه، هر جلسه ۵ امتیاز + ۱۰ امتیاز برای بسته‌بندی اطلاعات کارگاه در روز پنجم)
- مقالات ۱۰۰ امتیاز (پنج مقاله، هر مقاله ۲۰ امتیاز)
- ارزیابی نهایی حاوی سه سؤال، هر سؤال ۱۰۰ امتیاز (مقاله، طرح درس، گزارش کارگاه)
سؤالات ارزیابی نهایی
کارگاه روش تدریس خلاق
- شما را به عنوان استاد موفقی معرفی می‌کنند که طرح تدریسی و راهبرد آموزشی دارید یعنی فعال‌سازی ذهن با طرح سؤالات کاربردی، حرکت به سمت حل مسأله و تولیدفکر، ایجاد زمینهٔ بررسی تطبیقی بین افکار خود و افکار صاحب کتاب یا منابع مربوطه، فعالیت لازم برای تثبیت و تکمیل یادگیری را، به دقت و آگاهانه انجام می‌دهید؛ یک خبرنگار علمی فرهنگی، علاقمند به گفتگو با شما می‌شود و به ملاقات شما می‌آید. هنگام ورودِ او شما مشغول آماده‌سازیِ درسِ فردای خود هستید؛ او تقاضا می‌کند:
- مشکل و آسیب مرکزی آموزش را توصیف کنید؛
- راهبرد اصلاح وضعیت را ارائه دهید؛
- راهکار عملی برای تحقق راهبرد فوق را مرحله‌به مرحله بیان کنید؛ چه توضیحاتی به او خواهید داد؟ مشروح آنها را برای چاپ در نشریه “حوزه و پژوهش” و نشریه “تکنولوژی آموزشی” بنویسید.
- یک نمونه از طرح درس تکمیل شده خود را نیز ضمیمه کنید.
- گزارشی توصیفی از محتوا و شیوه‌ای که در این کارگاه دیده‌اید بنویسید به طوری که اگر یک استاد بخواهد شیوهٔ تدریس خود را تغییر دهد بتواند فرمول تغییر را از گزارش شما به دست بیاورد.
توضیح: هر یک از ۳ سؤال فوق + مجموعه فعالیت‌های کلاسی + مقالات شما، ۱۰۰ امتیاز دارد که در نهایت معدل‌گیری خواهد شد و حد نصاب دریافت گواهینامه کارگاه “روش تدریس خلاق”، ۸۰ از ۱۰۰ می‌باشد لذا امید است بزرگواران در ساختار و محتوای مواد امتحانی دقت لازم را مبذول دارند.
دو هفته پس از اتمام کارگاه فرصت دارید پاسخ‌ها به فرد معرفی شده از طرف معاونت آموزش تحویل داده شود.
امکان بررسی پاسخ‌هایی که تاریخ ارسال آنها بعد از زمان فوق باشد نخواهد بود.
امید است همیشه به لطف الهی در عافیت ظاهر و باطن مستدام باشید.
نمونه فضای کارگاه:
مرتبطات: توضیحات تفصیلی در مورد روش تدریس تفکرساز و خلاق (ص ۶۱۶) + قرارداد کارگاه + پرسشنامه ورودی کارگاه