«راهنمای تحقیق»
با اقتباس از نگرش اسلام به علم و هستی
نگرش اسلام به آیندهٔ بشریت، برقراری تمدّن یکپارچه جهانی براساس آموزه‌های اسلام و حرکت به سوی ایجاد و تقویت مستمر احساس حضور خدا در تمام جوانب زندگی است.
از آنجائی که هویت تمدن، زندگی جمعی در سیستم‌های بهم‌پیوسته است، برای تمدن‌سازی نیاز به سیستم‌سازی است و هر اندیشهٔ تمدن‌ساز برای تحقق تمدنِ مورد نظرش چاره‌ای جز طراحی و اجرای نظام‌ها و سیستم‌های به جریان اندازندهٔ ابعاد مختلف زندگی ندارد. سیستم‌های آموزشی، رسانه‌ای، فرهنگی، امنیتی، قضائی، اقتصادی، مدیریتی، حکومتی، خانوادگی، غذائی، تولیدی، توزیعی، خدماتی، معماری و شهری و…که براساس فرآیندها و معادلات ارتباطی تعریف شده در گزاره‌های دین فعال شده باشند می‌توانند با بهم‌پیوستگی خود، تجلی دهندهٔ تمدن اسلام شوند.
از سوی دیگر، فرآیند تمدن‌سازی فرآیندی تدریجی و نیازمند بسترسازی‌های درازمدت است؛ و تا نگرش نخبگان و دید عمومی به ضرورت سیستم‌سازی، و در سیستم‌سازی به ضرورت فرآیندسازی، و در تعریف فرآیندها به اهمیت داده‌های دین معطوف نشود، فضای حرکت به سوی تمدن اسلام شکل نخواهد گرفت.
جریان تولید علم و نهضت نرم‌افزاری، زیرساختی است که فضای حرکت به سوی تمدن‌سازی را فعال می‌کند. حوزه‌های علمیه، در این جریان، عهده‌دار ترسیم نقشه راه و ارائهٔ شاخصه‌ای راهبردی هستند، و این شاخص‌ها باید به گونه‌ای ارائه شوند که متخصصین علوم تجربی و انسانی بتوانند برای طراحی سیستم‌های زندگی استفاده کنند.
بنابراین ضروری است که آموزش طلاب در تغییر و تحولات نظام آموزشی وتحقیقاتی و تربیتی، به سوی دستیابی به این توانایی مدیریت شود. مجموعه حاضر، پیشنهادی برای فعال‌سازی علوم و معارف حوزوی، در راستای این هدف است.
«مؤسسه مطالعات راهبردی علوم و معارف اسلام» با تلاش برای حرکت درمسیر تولید علم و کارآمدسازی حوزه‌ها، چاپ و نشر متون آموزشی در عرصه روش شناسی را در دستور کار خود قرار داده است. متن حاضر تحت عنوان «راهنمای تحقیق با اقتباس ازنگرش اسلام به علم و هستی» تألیف حجهٔالاسلام والمسلمین حاج شیخ عبدالحمید واسطی به عنوان یک متن آموزشی برای اساتید و فضلای حوزه های علمیه تألیف شده که از مجموعه متون روش شناسی اسلامی مؤسسه می باشد.
امید است که اساتید و طلاب ذوی‌العزّه و الاکرام آن را به عنوان پیشنهادی برای بررسی و تحلیل، پذیرا باشند واصلاح و ارتقاء مستمر آن، برکات خود را آشکار سازد.
فهرست کتاب:
- فصل اول: نگرش سازی:
- ساختار فصل و اهداف آن
- تعریف، نیاز، هدف و سرچشمهٔ تحقیق
- ارتباط تحقیق با علوم دیگر
- حقیقت شناسی
- تعریف حقیقت و واقعیت
- لایه‌های حقیقت
- شبکه هستی
- تعریف شبکه و نظام
- ذهن شناسی
- تعریف ذهن
- اصول فعالیت‌ها و عملکرد ذهن
- نگرش و زاویه دید
- مراحل و سطوح فهم و ادراک
- رابطهٔ علم و ذهن
- توهّم، اشتباه و عملکرد ذهن در ایجادآنها
- روش شناسی
- تعریف روش و علت نیاز به روش
- علت تعدد و تنوع روش‌ها و ملاک انتخاب یک روش
- رابطهٔ بین روش و برنامه‌ریزی
- انواع روش تحقیق
- چکیدهٔ فصل
- فصل دوم: راهبرد سازی
- ساختار فصل و اهداف آن
- الگوی کلی تحقیق (عناصرواجزاء+مراحل)
- چکیدهٔ فصل (نمودار مراحل تحقیق)
- فصل سوم: راهکارسازی
- ساختار فصل و اهداف
- مهارت نیازشناسی و تعیین موضوع تحقیق
- مهارت طرح سؤال
- کشف اطلاعات- مرحلهٔ اول: مهارت مشاهده (کلان نگری + دقیق نگری) و لایه‌برداری
- جوانب و لایه‌های موضوع
- کشف اطلاعات- مرحله دوم: مهارت متغیر شناسی (مثبت و منفی)
- دستورالعمل نفوذ به موضوع
- مهارت منبع شناسی
- مصاحبه و پرسشنامه
- منابع مکتوب
- کتاب‌های مرجع
- مهارت جستجوی اطلاعات
- نمایه‌زنی، مدخل‌نویسی، آدرس‌دهی
- ابزارهای جستجو
- مهارت ثبت، طبقه‌بندی و اعتباریابی اطلاعات
- نمونهٔ طبقه‌بندی محورهای تحقیقی
- طبقه‌بندی رایج کتابخانه‌ها
- برگه ثبت اطلاعات (فیش تحقیق)
- مهارت تحلیل محتوی
- تحلیل سه‌بُعدی
- مهارت تفکر و حل مسأله
- مهارت فرضیه‌سازی
- مهارت الگوریتم‌سازی
- مهارت مدل سازی (تعیین راهبردها و راهکارها)
- مهارت نقّادی و کنترل (بازنگری واصلاح)
- مهارت تدوین و ارائه نتایج تحقیق (مقاله نویسی)
- قالب مقالات تحقیقی
- مهارت طرح تحقیق‌نویسی
- چکیدهٔ فصل (قالب طرح تحقیق)
- کتاب‌شناسی اجمالی روش تحقیق