«راهنمای تدریس»
با اقتباس از نگرش اسلام به علم و علم‌آموزی
علم، کشف واقعیت‌ها است و علم آموزی تلاشی برای وصول به واقعیت‌ها است و واقعیت هستی عظمت بی انتهای اوست. این کتاب ازسه محور تشکیل شده است: نگرش‌ها (ارائه خط مشی و قالب کلی برای یک تدریس اثربخش)، راهبردها (ارائه برنامه‌های عملی برای اجراء یک تدریس اثربخش) و راهکارها (ارائه برنامه‌های عملی برای اجراء یک تدریس اثربخش) تدریس، فعال سازی ذهن و روح علم آموز برای بازسازی مطلب درس است؛ تدریس، انتقال اطلاعات به ذهن علم آموز است. ابزاراصلی تدریس اثربخش، طرح مسأله‌ای است که تفکر علم آموز را برانگیزاند. استادی موفق است که به علم آموز بیاموزد چگونه از مطالب درس برای حل مشکلات زندگی وبهینه‌سازی آن استفاده کند.
نگرش اسلام به آیندهٔ بشریت، برقراری تمدّن یکپارچه جهانی براساس آموزه‌های اسلام و حرکت به سوی ایجاد و تقویت مستمر احساس حضور خدا در تمام جوانب زندگی است.
از آنجائی که هویت تمدن، زندگی جمعی در سیستم‌های بهم‌پیوسته است، برای تمدن‌سازی نیازبه سیستم‌سازی است و هر اندیشهٔ تمدن‌ساز برای تحقق تمدنِ مورد نظرش چاره‌ای جز طراحی و اجرای نظام‌ها و سیستم‌های به جریان اندازندهٔ ابعاد مختلف زندگی ندارد. سیستم‌های آموزشی، رسانه‌ای، فرهنگی، امنیتی، قضائی، اقتصادی، مدیریتی، حکومتی، خانوادگی، غذائی، تولیدی، توزیعی، خدماتی، معماری و شهری و…که براساس فرآیندها و معادلات ارتباطی تعریف شده در گزاره‌های دین، فعال شده باشند می‌توانند با بهم‌پیوستگی خود، تجلی دهندهٔ تمدن اسلام شوند.
ازسوی دیگر، فرآیند تمدن‌سازی فرآیندی تدریجی و نیازمند بسترسازی‌های درازمدت است؛ وتا نگرش نخبگان و دید عمومی به ضرورت سیستم‌سازی، و در سیستم‌سازی به ضرورت فرآیندسازی، و در تعریف فرآیندها به اهمیت داده‌های دین معطوف نشود، فضای حرکت به سوی تمدن اسلام شکل نخواهد گرفت.
جریان تولید علم و نهضت نرم‌افزاری، زیرساختی است که فضای حرکت به سوی تمدن‌سازی را فعال می‌کند. حوزه‌های علمیه، در این جریان، عهده‌دار ترسیم نقشه راه و ارائهٔ شاخصه‌ای راهبردی هستند، و این شاخص‌ها باید به گونه‌ای ارائه شوند که متخصصین علوم تجربی وانسانی بتوانند برای طراحی سیستم‌های زندگی استفاده کنند. بنابراین ضروری است که آموزش طلاب در تغییر و تحولات نظام آموزشی و تحقیقاتی و تربیتی، به سوی دست‌یابی بهاین توانایی مدیریت شود. مجموعه حاضر، پیشنهادی برای فعال‌سازی علوم و معارف حوزوی، در راستای این هدف است.
«مؤسسه مطالعات راهبردی علوم و معارف اسلام» با تلاش برای حرکت در مسیر تولید علم وکارآمدسازی حوزه‌ها، چاپ و نشر متون آموزشی در عرصه روش شناسی را در دستور کار خودقرار داده است. متن حاضر تحت عنوان «راهنمای تدریس با اقتباس از نگرش اسلام به علم و علم آموزی» تألیف حجهٔ السلام والمسلمین حاج شیخ عبدالحمید واسطی به عنوان یک متن آموزشی برای اساتید و فضلای حوزه های علمیه تألیف شده که از مجموعه متون روش شناسی اسلامی مؤسسه می باشد.
فهرست کتاب:
- فصل اول: نگرش سازی
- محور اول: کارگاه معرفت‌شناسی
- ماهیت علم
- ذهن و حقیقت آن
- تعریف “حقیقت”
- علم در آیات و روایات
- ماهیت فهم
- اصول فعالیت‌های ذهن
- لایه‌های فهم
- جدول سطوح فهم و ادراک
- سطح اول: سطح حافظه‌ای
- هویت حافظه
- روش‌های رشد حافظه
- طبقه‌بندی ذهن
- نمایه بر متن و آدرس‌دهی
- سطح دوم: فهم اولیه
- رابطه نیاز و فهم
- رابطه سؤال و فهم و مهارت طرح سؤال
- سطح سوم: فهم کاربردی
- مهارت حل مسأله
- الگوریتم‌سازی
- سطح چهارم: فهم تحلیلی
- تعریف تجزیه
- تعریف ترکیب
- نگرش شبکه‌ای (سیستمی)
- تعریف نگرش
- تعریف شبکه (سیستم)
- الگوی تفکر شبکه‌ای
- مدل سازی
- سطح پنجم: فهم استدلالی و نقادانه
- تصمیم‌گیری و انتخاب
- مهارت تحلیل محتوا
- بررسی و مطالعهٔ تطبیقی
- سطح ششم: فهم شهودی و تفکر خلاّق
- تفکر خلاق
- ساختن آیندهٔ زندگی
- سطح اول: سطح حافظه‌ای
- نتیجه کارگاه معرفت‌شناسی
- محور دوم: کارگاه رفتارشناسی
- تعریف عمل و رفتار
- سطوح احساسی و روانی در آموزش
- جدول اهداف احساسی و گرایش‌های روحی
- سطوح مهارتی و عملی در آموزش
- جدول اهداف مهارتی و عملی
- نتیجه کارگاه رفتارشناسی
- محور سوم: کارگاه یادگیری‌شناسی
- تعریف یادگیری
- فرآیند یادگیری
- نتیجه‌گیری از فصل اول (نگرش‌سازی)
- تعریف تدریس
- نقش استاد در فرآیند تدریس
- محور اول: کارگاه معرفت‌شناسی
- فصل دوم: برنامه‌ریزی وراهبردسازی (الگوی کلی تدریس)
- ساختار فصل و اهداف آن
- تعریف برنامه‌ریزی و مراحل آن
- مراحل برنامه‌ریزی برای یک تدریس
- هدف‌گذاری آموزشی
- قالب یک مقاله تحقیقی
- ابزارهای سه‌گانهٔ تدریس
- فصل سوم: راهکارهای اجرائی (روش تدریس موفق)
- ساختار فصل و اهداف آن
- ماهیت روش
- انواع روش تدریس
- روش برتر (روش کارگاهی)
- الگوریتم روش کارگاهی
- طرز تهیه طرح درس
- قالب کلی طرح درس
- الگوریتم اجراء درس در کلاس
- جدول ارزیابی فعالیت کلاسی
- نمونه برگه‌های کارگاهی
- نقطهٔ مرکزی فعالیت استاد
- نتیجه‌گیری
- نمونهٔ ارزیابی روش تدریس
- فصل چهارم: سنجش و ارزیابی
- ساختار فصل و اهداف آن
- ماهیت ارزیابی
- فلسفه ارزیابی
- روش ارزیابی
- تهیه طرح امتحان
- قالب سؤالات مناسب با اهداف آموزشی
- انواع سؤالات (تعیین شکل سؤالات)
- اقدامات لازم برای برگزاری امتحان
- برگه خودارزیابی
- تصحیح اوراق امتحانی
- برگه ارزیابی جامع علم‌آموز
- سخن آخر
- کتاب‌شناسی تدریس