فعالیت سیزدهم: تعیین مسألهٔ تصمیم[۱]
موضوع فعالیت: شناسایی الگوریتم تعیین مسألهٔ تصمیم
هدف فعالیت: دست‌یابی به مراحل اجرایی تصمیم‌سازی (۱)
شرح فعالیت:
در صفحهٔ … دانستیم که الگوریتم، یک روش منطقی برای حل مسائل است. الگوریتم مجموعه دستورالعمل‌هایی است که اجرای آنها با ترتیب تعیین شده و مرحله به مرحله، منجر به انجام یک کار می‌شود. ویژگی‌های الگوریتم که سبب ایجاد چنین اثری می‌شوند عبارتند از:
۱. تعداد دستورالعمل‌ها مشخص باشد.
۲. ابتدا و انتهای دستورالعمل‌ها برای انجام دهنده تعریف شده باشد.
۳. در فهم و اجرای دستورالعمل‌ها تنها یک حالت ممکن باشد و برداشتهای متعدد نشود.
۴. هریک از دستورالعمل‌ها خود به تنهایی قابل فهم و اجرا باشد.
۵. ترتیب دستورالعمل‌ها ما را به یک هدف مشخص برساند.
تعیین دقیق جزئیات و ترتیب مراحل و نحوهٔ به پایان رسیدن فعالیت‌ها مشخصّه‌های یک فعالیت الگوریتمی‌هستند.
الگوریتمها زمینهٔ لازم برای طراحی قدم‌به قدم یک فعالیتِ ناخودآگاه و تبدیل آن به حرکتی خودآگاه هستند و بدین وسیله از اشتباهات و نواقص احتمالی پیشگیری می‌کنند.
و دانستیم که: اگر می‌خواهیم یک طراحی مؤثر و موفق داشته باشیم، باید بتوانیم برای موضوع، یک الگوریتم طراحی کنیم و الگوریتمها در حقیقت ترسیم‌کنندهٔ رفتارهای واقعی موضوعات و برقرار‌کنندهٔ ارتباط بین نیازهای ما و حقایق زندگی هستند.
در فعالیت‌های باقی‌مانده از کارگاه به طراحی الگوریتم اجراء هر یک از سطرهای جدولِ تصمیم‌سازی خواهیم پرداخت.
قدم اول: طراحی الگوریتم سطر اول از جدول: الگوریتم تعیین مسالهٔ تصمیم
به نظر شما برای تعیین مسألهٔ تصمیم چه کارهایی قدم‌به قدم باید انجام شود (در نظر داشتن خطاهای احتمالی و پیشگیری از آنها بسیار ضروری است).
برای انجام این مهم، فضاهای خالی نمودار صفحهٔ بعد را پر کنید:
نمودار:
بازخورد فعالیت سیزدهم کارگاه آموزشی کانون تفکر
مشکلات و خطاهایی که در این مرحله معمولاً به وجود می‌آید، عبارتند از: تعریف غلط صورت مسأله، کلی بودن صورت مسأله، اعتماد به نخستین افکاری که به ذهن می‌رسند، انحراف زاویهٔ دید در مسأله.
برای اینکه به فردی دستورالعمل قدم‌به قدم تعریف و تعیین صحیح صورت مسألهٔ تصمیم را ارائه کنیم می‌توانیم از الگوریتم زیر استفاده نماییم:
تمرین:
این مسیر را در مورد سیستم آموزش پیاده کنید.
فعالیت چهاردهم: تعیین اهداف
موضوع فعالیت: شناسایی الگوریتم تعیین اهداف و ارزش‌ها
هدف فعالیت: دست‌یابی به مراحل اجرایی تصمیم‌سازی (۲)
شرح فعالیت:
قدم دوم در عملیات اجرایی تصمیم‌سازی، طراحی الگوریتمِ سطر دوم از جدول‌تصمیم‌سازی است: الگوریتم تعیین اهداف وارزش‌های حاکم بر تصمیم
| تعیین اهداف و ارزش‌های حاکم بر تصمیم | تدوین اهداف بنیادین + تدوین اهداف خاص مربوط به مسألهٔ تصمیم | تعریف اهداف با نگرش شبکه‌ای و آینده‌نگرانه + تعیین اولویت‌ها (استراتژی حاکم بر اهداف) |
به نظر شما برای تعیین هدف تصمیم چه کارهایی قدم‌به قدم باید انجام شود (در نظر داشتن خطاهای احتمالی و پیشگیری از آنها بسیار ضروری است).
برای انجام این مهم، فضاهای خالی نمودار فعالیت قبل را پر کنید. (به صفحهٔ ۱۸۶۶ مراجعه شود.)
بازخورد فعالیت چهاردهم کارگاه آموزشی کانون تفکر
مشکلات و خطاهایی که در این مرحله معمولاً به وجود می‌آید، عبارتند از: اهداف مقطعی و میانی باشند، کلی و مبهم بیان شده باشند، احساسی و غیرواقع‌بینانه باشند، محافظه‌کارانه و شبیه‌سازی اهداف از پیش‌تعیین‌شده‌ای باشند، محتاطانه باشند، ناقص و جزیی از واقعیت باشند، خطی و غیرقابل انعطاف باشند، مسأله محور باشند و به فرصت‌ها توجه نکنند.
برای اینکه به فردی دستورالعمل قدم‌به قدم تعریف و تعیین صحیح صورت مسألهٔ تصمیم را ارائه کنیم می‌توانیم از الگوریتم زیر استفاده نماییم:
نمودار چرا- چرا:
وقتی هدفی را تعیین می‌کنیم برای اطمینان از اینکه این هدف صحیح تعیین شده است می‌توانیم از نمودار چرا- چرا استفاده کنیم. این نمودار، موضوع را تا رسیدن به ذرات بنیادین و مبانی اولیهٔ آن می‌شکافد.
روش کار در این نمودار این است که وقتی موضوعی مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد و از علت آن سؤال می‌شود در مرکز نمودار نوشته شود و سپس عللی که برای آن ذکر می‌شوند به صورت شاخه‌هایی تدوین گردند؛ سپس خودِ علت‌ها موضوع قرار بگیرد و از علتِ علت‌ها سؤال شود و دوباره به صورت شاخه‌هایی تدوین گردند تا اینکه به جایی برسیم که دیگر نیاز به ذکر علت نباشد و انتخاب و وجودِ موضوع بدیهی باشد.
نمودار زیر، تصویر از عملیات فوق است:
فعالیت پانزدهم: ابداع گزینه‌ها
موضوع فعالیت: شناسایی الگوریتم ابداع گزینه‌ها
هدف فعالیت: دست‌یابی به مراحل اجرایی تصمیم‌سازی (۳)
شرح فعالیت:
قدم سوم در عملیات اجرایی تصمیم‌سازی، طراحی الگوریتم سطر سوم از جدول تصمیم‌سازی است: الگوریتم ابداع گزینه‌های ممکن
| ابداع گزینه‌های ممکن برای تصمیم‌گیری | شبیه‌سازی آینده در صورت تغییر وضعیت به وضعیت‌های ممکن | تعریف و تحلیل سیستم‌های ممکن با نگرش شبکه‌ای + تعیین استراتژی حاکم بر این سیستم‌ها + تعیین آیندهٔ این سیستم‌ها |
به نظر شما برای ابداع گزینه‌های ممکن چه کارهایی قدم‌به قدم باید انجام شود (در نظر داشتن خطاهای احتمالی و پیشگیری از آنها بسیار ضروری است).
برای انجام این مهم، فضاهای خالی نمودار فعالیت قبل را پر کنید. (به صفحهٔ ۱۸۶۶ مراجعه شود.)
بازخورد فعالیت پانزدهم کارگاه آموزشی کانون تفکر
مشکلات و خطاهایی که در این مرحله معمولاً به وجود می‌آید، عبارتند از: ناتوانی از دید کلان و شبکه‌ای و آفریدن گستره‌ای از گزینه‌ها، غفلت از گزینه‌های ناخودآگاه و مبتلابه، بی‌توجهی به عدم قطعیت، اعتماد به نخستین مواردی که به ذهن می‌رسند، تغییر ظاهری در گزینه‌های موجود به عنوان گزینه‌های جدید، توسعهٔ غلط و خیال‌بافانه، اهمیت به گزینه‌های مطابق میل.
برای اینکه به فردی دستورالعمل قدم‌به قدم تعریف و تعیین صحیح صورت مسالهٔ تصمیم را ارائه کنیم می‌توانیم از الگوریتم زیر استفاده نماییم:
تکنیک تعریف‌های متوالی:
تکنیک تعریف‌های متوالی، درست مانند تکنیک چرا چرا است که به جای کلمهٔ چرا در هر مرحله، کلمهٔ چیست؟ قرار داده می‌شود.
تکنیک استخوان ماهی:
فعالیت شانزدهم: ارزیابی گزینه‌ها
موضوع فعالیت: شناسایی الگوریتم ارزیابی گزینه‌ها
هدف فعالیت: دست‌یابی به مراحل اجرایی تصمیم‌سازی (۴)
شرح فعالیت:
قدم چهارم در عملیات اجرایی تصمیم‌سازی، طراحی الگوریتم سطر چهارم از جدول تصمیم‌سازی است: الگوریتم ارزیابی گزینه‌ها
| ارزیابی گزینه‌ها | تعیین بهترین وضعیت ممکن | تعیین معادلهٔ هزینه، منفعتِ شبکه‌ای آینده‌نگر در هر یک از سیستم‌ها (مقایسهٔ هزینه، منفعتِ استراتژی‌ها) |
به نظر شما برای ارزیابی گزینه‌ها چه کارهایی قدم‌به قدم باید انجام شود (در نظر داشتن خطاهای احتمالی و پیشگیری از آنها بسیار ضروری است).
برای انجام این مهم، فضاهای خالی نمودار فعالیت قبل را پر کنید. (به صفحهٔ ۱۸۶۶ مراجعه شود.)
بازخورد فعالیت شانزدهم کارگاه آموزشی کانون تفکر
مشکلات و خطاهایی که در این مرحله معمولاً به وجود می‌آید، عبارتند از: ناتوانی از دید کلان و شبکه‌ای، غفلت از پیامدهای درازمدت، بی‌توجهی به عدم‌قطعیت، اعتماد به نخستین آثاری که به ذهن می‌رسند، توسعهٔ غلط و خیال‌بافانه ضررها یا منافع، اهمیت زیاد به گزینه‌های مطابق میل (تلهٔ روانی)، اعتماد به یافته‌های غلط یا مشهور، محاسبهٔ سرانگشتی.
برای اینکه به فردی دستورالعمل قدم‌به قدم تعریف و تعیین صحیح صورت مسألهٔ تصمیم را ارائه کنیم می‌توانیم از الگوریتم زیر استفاده نماییم:
تکنیک تفکر شش مرحله‌ای:
شش کلاه تفکر
یکی از شیوه‌های اولیهٔ تصمیم‌گیری
از آنجایی که انسان نمی‌تواند در زمان واحد بر دو مطلب متمرکز شود و تمام جوانب آنها را بررسی کند[۲]، برای اینکه تشخیص‌هایش صحیح و کامل باشد باید به هر یک از ابعاد موضوع به طور مجزا و مستقل بپردازد و در نهایت، به جمع‌بندی توجه کند.
یکی از روش‌هایی که به خوبی از عهدهٔ اینگونه بررسی برمی‌آید، روش «شش کلاه تفکر»[۳] است که دراین برگه از آن به «شش عینک تفکر» یاد می‌شود. در این روش بررسی هرگونه مسأله وموضوعی، در شش وضعیت مستقلِ روحی و فکری باید انجام شود. برای جداسازی کامل این شش وضعیت از یکدیگر و ملموس‌شدنِ آنها، هر وضعیت با گذاردن یک‌عینک برچشم، با رنگی‌خاص نشان داده می‌شود. کسی که مثلاً عینک سبز زده است اعلام می‌کند که فقط قصد توجه به راه‌حل‌های جایگزین را دارد و کسی که مثلاً عینک زرد را بر چشم گذاشت اعلام می‌کند که فقط قصد توجه به جنبه های مفید و مثبت مسأله را دارد. (فارغ از هر گونه نقص و ضرری که در تفکر با عینک سیاه به آنها رسیده بود.)
مجموعهٔ شش‌عینک ومعنای هریک را درتصویرصفحهٔ‌بعدمشاهده می‌کنید.
شش عینک تفکر:
- عینک قرمز: بررسی وضعیت احساسی و عاطفی خود نسبت به موضوع.
- عینک سفید: بررسی قواعد و قوانین، معادلات و محاسبات طبیعی، اطلاعات و آمار واقعی موجود درباره موضوع
- عینک سیاه: بررسی جنبه های منفی و ناممکن و ضررها و نواقص‌موضوع.
- عینک زرد: بررسی جنبه های مثبت و ممکن و فوائد و منافع موضوع.
- عینک سبز: بررسی‌مواردمشابه وقابل‌جایگزین وخلاقیت برای‌ایجاد مواردجدید.
- عینک آبی: جمع‌بندی و نتیجه‌گیری از موارد فوق.
شش سؤال دربارهٔ موضوعی که می‌خواهید راجع به آن تصمیم بگیرید:
- فقط به احساس خود از موضوع توجه کنید و آن را توصیف نمایید.
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
- فارغ از احساسی که نسبت به موضوع دارید، فقط به واقعیت‌هایی که در موضوع دیده‌اید نگاه کنید و آنها را توصیف نمایید.
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
- فقط به نقاط منفی موضوع دقت کنید و آنها را بنویسید.
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
- فقط نقاط مثبت موضوع را بنویسید.
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
- بر تصور موضوعات جایگزین و پیشنهادهای دیگر متمرکز شوید و نظر خود را بنویسید.
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
- با توجه به پنج مرحلهٔ فوق، در نهایت، تصمیم اولیهٔ خود نسبت به موضوع را چقدر صلاح می‌دانید؟ (درصد بنویسید)
| ۰ الی ۳۰ درصد | ۳۰ الی ۵۰ درصد | ۵۰ الی ۸۰ درصد | ۸۰ الی ۱۰۰ درصد |
تکنیک درخت تصمیم‌گیری:
درخت تصمیم‌گیری
از کتاب انتخاب‌های هوشمندانه
تألیف رالف کینی – ترجمهٔ مهندس ملکی‌فر
فعالیت هفدهم: برنامهٔ راهبردی
موضوع فعالیت: شناسایی الگوریتم تدوین برنامه راهبردی (حرکت از وضع موجود به وضع مطلوب)
هدف فعالیت: دست‌یابی به مراحل اجرایی تصمیم‌سازی (۵)
شرح فعالیت:
قدم پنجم در عملیات اجرایی تصمیم‌سازی، طراحی الگوریتم سطر پنجم از جدول تصمیم‌سازی است: الگوریتم حرکت از وضع موجود به وضع مطلوب
| مدل‌سازی نهایی | توصیف چگونگی حرکت از وضع موجود به وضعیت بهینه | تعریف و تحلیل سیستم بهینه با نگرش شبکه‌ای + تعیین استراتژی حاکم بر این سیستم + تعیین آیندهٔ این سیستم (چشم‌انداز تصمیم) |
به نظر شما برای حرکت از وضع موجود به وضع مطلوب چه کارهایی قدم‌به قدم باید انجام شود (در نظر داشتن خطاهای احتمالی و پیشگیری از آنها بسیار ضروری است).
برای انجام این مهم، فضاهای خالی نمودار فعالیت قبل را پر کنید. (به صفحهٔ ۱۸۶۶ مراجعه شود.)
بازخورد فعالیت هفدهم کارگاه آموزشی کانون تفکر
مشکلات و خطاهایی که در این مرحله معمولاً به وجود می‌آید، عبارتند از: اشتباه در نقطهٔ شروع، ندیدن زمینه‌های لازم برای شروع، اولویت‌بندی نادرست در عملیات اجرایی، اشتباه در زمان‌بندی، غفلت از بحرآنهای احتمالی، غفلت از کنترل‌های مستمر، ساده‌انگاری یک مرحله
برای اینکه به فردی دستورالعمل قدم‌به قدم تعریف و تعیین صحیح صورت مسالهٔ تصمیم را ارائه کنیم می‌توانیم از الگوریتم زیر استفاده نماییم:
- از کتاب «کانون تفکر و تصمیم‌سازی»، شیخ عبدالحمید واسطی[↩]
- ما جَعَلَ اللهُ لِرَجُلٍ مِن قَلبَینِ فِی جَوْفِهِ. سورهٔ احزاب، آیهٔ ۴. «خداوند به انسان دو کانون توجّه و تعلّق مستقل از هم نداده است.»[↩]
- مبتکر این روش فردی به نام «ادوارد دوبُنو» است که تفصیل مطالب او را در کتاب شش کلاه تفکر، نگاهی تازه به مدیریت اندیشه، ترجمهٔ آذین ایزدی‌فر می‌توانید ملاحظه کنید.[↩]