نمونه قالب سؤالات مربوط به سطوح شناختی در اهداف آموزشی:
۱. سطح حافظهای:
برخی نکات مهم و حیاتی وجود دارد که باید علمآموز آنها را حفظ کند و در مسیر زندگی با به خاطر آوردن آنها، بتواند تصمیم صحیح اتخاذ کند. علمآموز این نکات را در طول تدریس با استفاده از روش کارگاهی استخراج کرده است و شما با توجه به اهمیت آنها، میخواهید سؤالی راجع به این نکات طراحی کنید. برای دقیق و شفّافشدنِ سؤال باید زمینه و موقعیتی را که نکته مورد نظر مربوط به آن است، کاملاً در سؤال تشریح کنید. فرق دو سؤال زیر را ببینید:
سؤال غلط: واقفیه چه عقایدی دارند؟
سؤال صحیح: واقفیه عدهای از اطرافیان امام موسی بن جعفر علیهالسلام بودند که پس از وفات ایشان، عملکردی از خود بروز دادند که بیانگر یک گرایش فکری جدید بود، این گرایش را با بیان دو خصوصیت از آن توصیف کنید.
سؤالی سؤال خوب است که: قسمتی از تجربیات علمآموز را در خود داشته باشد و حل مشکلهای را از علمآموز بخواهد. |
در سؤالات حافظهای، باید زمینهٔ نیاز به مطلبِ موجود در سؤال در بدنهٔ سؤال بیاید و روش مناسب با یافتن پاسخ (روشی که در محیط زندگی با آن سروکار خواهد داشت) نیز در بدنهٔ سؤال مطرح شود. به این ترتیب علمآموز هم متوجه اهمیتِ از حفظ داشتنِ مطلب مورد نظر میشود و هم با توجه به زمینه و روش ارائه شده میتواند به پاسخ دست یابد و بعدها در صحنهٔ زندگی نیز با استفاده از القاء آموزشی موجود در اینگونه سؤالات، روش مناسب برای به یاد آوردن مطالب لازم را در دست داشته باشد.
نمونه سؤال:
۱. موقعیت سؤال: ادبیات عرب< لغتشناسی< معجمشناسی
فرض کنید مشغول قرائت قرآن هستید و به آیهٔ “فطر السماوات و الارض” رسیدهاید، در کلاس درس فراگرفتهاید که برای دستیابی به معنای دقیق آیات، ترکیبهای مشابه قرآنی را با هم مقایسه کنید، به دنبال آیهای مشابهِ آیه فوق میگردید، آیهٔ “خلق السموات و الارض” را به یاد میآورید، سؤالی در اینجا پیش میآید که فرق “فطر” با “خلق” چیست؟ به این سؤال پاسخ دهید. (یک نمره)
اگر حافظهتان یاری نکرد و نتوانستید پاسخ سؤال را به یاد بیاورید چکار باید بکنید تا مشکل حل شود و به معنی دقیق آیه و منظور خداوند پی ببرید؟ حداقل دو منبع که بتوانند به این سؤال پاسخ دهند را نام ببرید (یک نمره)
۲. موقعیت سؤال: منطق< قیاس< انواع قیاس
عدهای به مفید بودنِ منطق اشکال کردهاند، علامه طباطبائی در المیزان ج ۵ ص ۴۱۹ برخی از این اشکالات را مطرح کرده و پاسخ گفتهاند، متن زیر قسمتی از بیان علامه است، آن را مطالعه کنید و به سؤالات انتهای آن پاسخ دهید:
“چند نمونه از گفتار منکرین منطق:
۱. گروهی از متکلمین گفته اند: اگر علم منطق طریقهای باشد که انسان را به واقعیات میرساند، باید در بین خود اهل منطق هیچ اختلافی رخ ندهد، در حالی که میبینیم خود آنان در آرایشان اختلاف دارند.
پاسخ: این گفتار، خود یک قیاس استثنائی است؛ طرفداران منطق میگویند منطق آلت و وسیلهای است که استعمال صحیح و درست آن فکر بشر را از خطا حفظ میکند، و هرگز نگفتهاند که استعمال آن به هر طور که باشد چه درست و چه نادرست، فکر را از خطا حفظ مینماید، و اگر خود منطقیها در آرایشان اختلاف دارند به خاطر این است که یکی از دو طرف بطور صحیح منطق را به کار نبرده و این قضیه بدان میماند که کسی بگوید شمشیر وسیله و آلت قطع است و درست هم گفته، لیکن آلت قطع بودن آن شرط دارد و آن این است که به طریقهای صحیح استعمال شود.” انتهای گفتار علامه”
به نظر شما بدون دانستن منظور از “قیاس استثنایی میتوان مطلب علامه را فهمید؟ منظور از قیاس استثنایی را توضیح دهید.
۲. سطح فهم اولیه:
با توجّه به تحلیل فهم و کیفیت ایجاد آن، قالب سؤالاتی که درصدد تشخیص فهم اولیه است باید برقرار شدن ارتباط بین اطلاعات قبلی علمآموز و آگاهیهای موجود در درس را ارزیابی کند. مانند قالبهایی که نمادهای آنها را در جدول مربوط به سطوح فهم و ادراک مشاهده میکنید.
شماره | سطح فهم | نمادهای تشخیص و اندازهگیری |
۱ | تصور اولیه (سطح حافظهای) | علم آموز بتواند به یاد بیاورد، مشخص کند، تمیز بدهد، نشان بدهد، تعیین کند، تعریف کند. |
۲ | فهم اولیه (سطح ادراکی) | بتواند به بیان خود مطلب را بازگو کند، ترجمه کند، تنظیم کند، نتیجه بگیرد، شکل آن را بکشد، توضیح دهد. |
۳ | فهم کاربردی (سطح کاربردی) | بتواند استفاده کند، رابطه برقرار کند، انتقال بدهد، تعمیم بدهد، طبقهبندی کند، توصیه کند. |
۴ | فهم تحلیلی (سطح تجزیه و ترکیب) | بتواند مقایسه کند، حذف و اضافه کند، کشف کند، تحقیق کند، سازمان دهی کند، طراحی کند. |
۵ | فهم استدلالی (سطح نقد و ارزیابی) | بتواند استدلال کند، تصمیم بگیرد، نقد کند، قضاوت کند، ارزیابی نماید. |
۶ | فهم شهودی (سطح تولید و خلق) | حدس بزند، نظریه بدهد، تولید کند، استنباط کند، ابداع نماید. |
نمونه سؤال:
۱. موقعیت سؤال: ادبیات عرب< نحو< هویت اعراب
مقالهٔ ” اعراب بیانگر حالتهای معنایی است نه حالتهای لفظی” نوشته عبدالقاهر جرجانی در اختیار شماست. این مقاله را در پنج سطر خلاصه کنید به طوری که خلاصه شما حاوی چهار مورد باشد:
- اصل ادعا
- یک دلیل برای آن
- یک شاهد و نمونه
- نتیجهگیری و توصیه
۲. موقعیت سؤال: ادبیات عرب < بلاغت < کارگاه ترجمه
کدامیک از جملات زیر ترجمه این آیه شریفه است؟
ما لَکمْ لا تَرْجُونَ للَّهِ وَقَاراً (سوره نوح آیه ۱۳)
- شما را چه میشود که از عظمت خداوند نمیترسید؟
- چرا شما برای خدا هیچ ارزشی قائل نیستید؟!
- خدا برای شما هیچ ارزشی قائل نیست.
- برای شما ترسی از خدا نیست!
۳. موقعیت سؤال: عقائد < رابطه دنیا و آخرت
تصویر زیر چیست؟ و چه ارتباطی با بحث عقاید میتواند داشته باشد؟
۳. سطح فهم کاربردی:
قالب مناسب با این سطح، ترسیم موقعیتهای استفاده کردن و به کار بردن است. طرح یک مشکل و مسالهٔ واقعی در زندگی بهمراه ارائهٔ مطلب مورد نظر (مطلبی که علمآموز باید کاربرد آن را بداند) به عنوانِ ابزاری برای حل مشکل و سپس درخواست حل مشکل.
نمونه سؤال:
۱. موقعیت سؤال: تاریخ اسلام < تاریخ پیامبر < جنگ اُحد
بعد از نیرنگی که کفار زدند و با دور زدن کوه از پشت به مسلمین حمله کردند، عدهای از مسلمانان فرار کردند و رسول خدا صلی الله علیه و آله را تنها گذاشتند. برخی از این افراد همزبان با کفار فریاد میزدند: “محمد کشته شد. ” این واقعه سبب نزول یک آیه شد. قسمت اول آیه اینگونه است: وَ ما مُحَمَّدٌ إِلاَّ رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِ الرُّسُلُ (سوره آل عمران آیه۱۴۴)
الف – آیه را تکمیل کنید.
ب – این واقعهٔ تاریخی چه کاربردی در تصمیمگیریها و عملکردهای ما دارد؟
۲. موقعیت سؤال: فقه و حقوق < معاملات < شرایط بیع
قصد خرید خانهای را دارید. صحبتهای اولیه انجام شده و توافق حاصل گردیده است. باید قراردادی نوشته شود. از شما که در رشته فقه تحصیل کردهاید درخواست میکنند قرارداد را بنویسید. یک قرارداد صحیح و عادلانه بر اساس شرایط صحت بیع که در کتاب فراگرفتهاید تنظیم کنید.
۳. موقعیت سؤال: کلام< نظام سیاسی اسلام< نقش دین در جامعه:
با استفاده از مفاهیم زیر، به کسانی که باور ندارند ” دین برای آزادی انسان است، نه برای از بین بردن آزادی های او “ پاسخی منطقی بدهید:
- دین یک برنامه است.
- هر برنامهای با استفاده از ضوابط و محدودیتهائی که پیشنهاد میکند، تمرکز لازم برای حرکت بسوی هدف تعریف شدهاش را فراهم مینماید.
۴. موقعیت سؤال: فقه < نکاح< مهریه:
در میان مردم، برخی افراد به مجلس تعیین مهریه مانند یک معامله خرید و فروش نگاه میکنند و چانهزنیهای مناسب با معاملات بازرگانی را روا میداننددیدِ اینگونه افراد را چگونه تصحیح میکنید؟ از قاعدهٔ ” النکاح متعلق بالاشخاص لابالاموال ” استفاده کنید.
۴. سطح تحلیل:
- این سطح از فهم برای هدفگذاری آموزشی اهمیت فوقالعاده دارد. افراد بدون قدرت تحلیل صحیح از عهدهٔ یک زندگی متعادل برنخواهند آمد. بررسی تفصیلیتر نسبت به اهداف آموزشی این سطح ضروری است. تفصیل این قسمت، “تحلیل محتوا” نام دارد.
برخی تفصیلهایی که بلوم در کتاب طبقهبندی اهداف پرورشی ارائه کرده است نیز بیانگر همین مهارت است: (طبقهبندی هدفهای پرورشی صفحه ۱۵۹ به بعد)
- شناسایی فرضهای بیان نشده (علمآموز باید بتواند پیشفرضها و حلقههای ارتباطیای که در کلام مؤلف بیان نشده است را تشخیص دهد)
- شناسایی واقعیتها از فرضیهها و قراردادها
- شناسایی انگیزهها
- تفکیک نتایج از مویدها
- تشخیص روابط بین اندیشهها بالخصوص رابطه علت و معلولی
- تشخیص اصلیترین و موثرترین اجزاء در دستیابی به نتیجه
- تشخیص هدف نهایی (بوسیلهٔ برآیندگیری ارتباطات)
قالبهای مناسب با این سطح:
- احتمالات ممکن را استخراج کنید.
- این نتیجه چگونه به دست آمده است؟
- در ذهن مؤلف چه گذشته است که این جمله را بیان کرده است؟
- هدف مؤلف از بیان این مطلب چیست؟
- چه نیازی سبب توجه به این مطلب شده است؟
- مفهوم اصلی در این مجموعه کدام است؟
نمونه سؤال:
۱. موقعیت سؤال: ادبیات عرب < علم نحو < کتاب مُغنی
تمام ترکیبهای ممکن در آیه شریفه ” قل هو الله احد ” را فهرست کنید و بر اساس هر کدام، آیه را ترجمه کنید.
۲. موقعیت سؤال: اصول فقه < فصل تعادل و ترجیح
گاهی اوقات احکام مختلفی درباره یک موضوع از معصومین نقل شده است که به نظر متضاد با هم هستند. با توجّه به این که معصوم اشتباه نمیکند، چه احتمالاتی در این موارد ممکن است وجود داشته باشد؟
۳. موقعیت سؤال: منطق< مفاهیم< کلی و جزیی
عبارات زیر مربوط به تعریف جزیی اضافی است آنها را مطالعه کنید و بگویید چه نیازی باعث شده است که منطقیین به چنین مفهومی توجه کنند و درصدد تعریف آن برآیند؟
جزیی اضافی (نسبی)
تعریفی که برای مفهوم جزیی ارائه شد، تعریف جزیی حقیقی بود. منطقیین در اینجا اصطلاح دیگری دارند و آن “جزیی اضافی” است و منظور از این اصطلاح این است که ما دو مفهوم را با یکدیگر مقایسه کنیم و ببینیم وسعت مفهومی یکی بیش از دیگری است به گونهای که مفهوم گستردهتر را میتوانیم بر دیگری اطلاق کنیم ولی عکس آن درست نباشد، در این صورت به مفهوم محدودتر در مقایسه با مفهوم وسیعتر میتوانیم “جزیی اضافی” بگوییم. مثال: اگر دو مفهوم کلی “انسان” و “حیوان” را در نظر بگیریم میبینیم مفهوم حیوان وسیعتر از مفهوم انسان بوده، شامل آن و غیره آن میشود. در اینجا میتوانیم مفهوم انسان را – با اینکه خود کلی است- در مقایسه با مفهوم حیوان، جزیی اضافی یا نسبی بنامیم. بنابراین در تعریف جزیی اضافی چنین میگوییم: “هر مفهومی نسبت به مفهوم کلیتر و وسیعتر از خود جزیی اضافی است.”
۴. موقعیت سؤال: عقاید < فرق و مذاهب
کسی از شما به عنوان یک طلبه و آشنا با برنامهٔ خداوند برای زندگی، سؤال میکند که: من چه مطالبی را باید به فرزندانم بیاموزم؟ با تحلیلِ روایت زیر به سؤال او پاسخ دهید:
(میتوانید از کتاب فرق و مذاهب در تحلیل استفاده کنید.)
عَلِّمُوا صِبْیانَکمْ مِنْ عِلْمِنَا مَا ینْفَعُهُمُ اللَّهُ بِهِ لَا تَغْلِبْ عَلَیهِمُ الْمُرْجِئَهٔ بِرَأْیهَا کتاب خصال صدوق ج۲ ص ۶۱۴
۵. موقعیت سؤال: عقاید< فرق و مذاهب
مؤلف، در عبارت زیر سه نتیجه از کلام مرجئه گرفته است، با استفاده از قیاسهای منطقی نشان دهید این نتایج چگونه حاصل شدهاند؟
“مرجئه میگویند: عمل بیرون از ایمان و موخر از آن است. از این مطلب سه نتیجه مهم گرفته میشود: نخست آنکه ایمان امری بسیط است و دارای درجات و مراتب مختلف نیست؛ دوم آنکه مرتکبین گناهان کبیره مؤمن هستند؛ سوم آنکه گناهکاران اگر توبه نکنند لزوما دچار عذاب ابدی نخواهند شد.”
۶. موقعیت سؤال: اصول فقه < قطع< علم اجمالی
مفهوم اصلی در عبارات زیر کدام است؟
علم اجمالی به وجود تکلیفی که مولی راضی به ترک آن نیست، منجز واقع است و منظور از منجزیت این است که عقلا بر مکلف لازم است با انجام تکلیف از مسؤولیت بیرون بیاید؛ بنابراین اگر علم و یقین داشته باشیم که یکی از دو کار مورد نظر واجب یا حرام است در صورت اول واجب است هر دو کار را انجام دهیم و در صورت دوم باید هر دو را ترک کنیم و موافقت احتمالی کافی نیست.
۵. سطح قضاوت و استدلال:
قالب مناسب با این سطح، درخواست ارائهٔ قیاسهای منطقی و مقدمات استنتاج و کشف مغالطات موجود در استدلالها است.
نمونه سؤال:
۱. موقعیت سؤال: فلسفه < الهیات < عوالم غیرمادی
فردی از آشنایان شما تمام فکر و ذکر خود را کسب و کار قرار داده و هیچ توجّهی به رشد روحی خود ندارد. در یک موقعیت مناسب، به او میگویید: کار و کوشش خوبی داری، اما لازم است قدری هم به فکر خودت باشی، تمام این زحمتهای مادی بهرهی دوروزه بیشتر نیست. او به شما پاسخ میدهد: به نظر من همه زندگی، همین دنیا است، هیچ خبر دیگری هم نیست پس باید تا میتوانیم برای آبادی دنیا تلاش کنیم.
چه پاسخی برای او دارید؟ در قالب یک استدلال منطقی، پاسخی بدهید که عقل او را قانع کند. و در مرحله دوم با استفاده از بحثِ مغالطات، غلط بودن تفکر او را به خودش نشان دهید.
۲. موقعیت سؤال: عقاید < توحید < ارتباط با خدا
به کاربردن کدامیک از آیات و روایات زیر برای اثبات این ُمدعا بهتر است :
مُدّعا: “خدا را میتوان دید؛ چشم قلب خود را بگشا و ببین.”
دلیل کلامی:
۱. قَدْ خَسِرَ الَّذِینَ کذَّبُوا بِلِقاءِ اللَّهِ سوره انعام آیه ۳۱ ( کسانی که دیدار خدا را باور ندارند زندگی را باخته اند.)
۲. قال الباقر علیه السلام:
تَرَاهُ الْقُلُوبُ بِحَقَائِقِ الْإِیمَانِ کافی ج ۱ ص۹۷
(قلب انسان به واسطه عمق ادراکی که دارد خدا را احساس میکند.)
۳. قال الصادق علیه السلام: قال الله عزوجل:
لا یزَالُ عَبْدِی یتَقَرَّبُ إلَی بِالنَّوافِلِ مُخْلِصًا لِی حَتَّی أُحِبهُ فإذا أحْبَبْتُهُ کنْتُ سَمْعَهُ الذَّی یسْمَعُ بِهِ و بَصَرَهُ الذَّی یبْصُرُ بِهِ و یدَهُ التَّی یبْطِشُ بِهَا. ارشاد ج ۱ ص۹۱
(وقتی بنده من بطور دائم و مرتب به دنبال انجام کارهایی است که من دوست دارم، من هم دوستدار او میشوم و گوش و چشم و دست او خواهم شد و روح او به من متصل میشود.)
۳. موقعیت سؤال: منطق < مغالطات
خوارج به آیه شریفه ِانِ الحُکمُ اِلاَّ ِلله سوره یوسف آیه ۴۰ استناد کردند و برعلیه امیرالمؤمنین علیهالسلام شورش کردند. در یکی از گفتگوها، وقتی منطق خود را به امیرالمؤمنین علیهالسلام ارائه کردند حضرت فرمود: کلِمَهُْْ حَقٍّ یرَادُ بِهَا بَاطِل. نهجالبلاغه ص ۸۲ منظور حضرت این است که این افراد در استدلال خود مغالطه کردهاند، کلام حضرت را با نشان دادن مغالطهٔ انجام شده توضیح دهید.
۴. موقعیت سؤال: ادبیات عرب< نحو< کتاب مْغنی< بحث “اذَن”
خداوند در آیهٔ ۷۶ سورهٔ اسراء میفرماید:
وَ إِن کادُوا لَیستَفِزُّونَک مِنَ الأَرْضِ لِیخْرِجُوک مِنْهَا وَ إِذاً لا یلْبَثُونَ خِلَفَک إِلا قَلِیلاً.
این آیه به صورت زیر نیز قرائت شده است:
وَ إِن کادُوا لَیستَفِزُّونَک مِنَ الأَرْضِ لِیخْرِجُوک مِنْهَا وَ إِذاً لا یلْبَثُوا خِلَفَک إِلا قَلِیلاً.
فرق این دو قرائت در چیست؟
براساس هر کدام از قرائتها، آیه را ترجمه کنید.
کدامیک از قرائتها را صحیح میدانید؟ برای مدعای خود استدلال بیاورید.
۶. سطح خلاقیت و شهود:
قالب مناسب با این سطح، “مدل سازی و طراحی” است.
(برای توضیح بیشتر به بحث مدلسازی در کتاب راهنمای تدریس مراجعه شود.)
نمونه سؤال:
۱. موقعیت سؤال: فقه < کتاب النکاح
قوانین و فرهنگهای مورد نظر اسلام در موضوع نکاح را بررسی کردید. با توجّه به این مطالب و با استفاده از قالب کلّی مدل سازی، الگوی خانواده از نظر اسلام را طراحی کنید.
۲. موقعیت سؤال: روشها < روش تحقیق
اغلب کتابهای موجود روش تحقیق، فقط به قالب ظاهری تحقیق پرداختهاند (مسائلی مانند روش تنظیم یک مقاله تحقیقی، فیش برداری، آمارگیری و…) در حالی که محقق نیازمند شیوهٔ نفوذ به موضوع و تشریح لایههای آن و دستیابی به آثار و ارتباطات آن است. با استفاده از بحث مقولات عشر در منطق، دستورالعملی را طراحی کنید که محقق را برای نفوذ به موضوع راهنمایی کند.
۳. موقعیت سؤال: عقاید
هویت مباحث عقیدتی برای نگرشسازی و ایجاد یک تصویر جامع و مانع از هستی و جایگاه انسان در آن است. با توجه به مطالبی که در دروس عقاید خواندهاید شکلی از عالم وجود بهمراه محتویات آن و جایگاه هر موجود در هستی ترسیم کنید. (یک مدل از هستی طراحی کنید.)
نمونه قالب سؤالات مربوط به سطوح احساسی و روانی در اهداف آموزشی:
جدول اهداف احساسی و روانی را در ذیل ملاحظه میکنید؛ سؤالات این حوزه نیز مانند حوزه فهم و ادراک باید هماهنگ با اهدافی باشد که نمونه آنها را در این جدول موجود است:
شماره | سطح احساس و گرایش | افعالی که بیانگر این سطح هستند. |
۱ | توجّه | توجّه او جلب شود، دقّت کند، گوش بدهد، ساکت شود، توضیحات بیشتر بخواهد. |
۲ | تمایل | بتواند تحمل کند، خود را منطبق کند، احترام اجمالی بگذارد، اهمیت اولیه بدهد، ابراز علاقه کند، ترجیح بدهد، کمک کند. |
۳ | وابستگی | احترام زیاد بگذارد، اهمیت کافی بدهد، علاقه زیاد ابراز کند، حساسیت اولیه پیدا کند، ارزش اولیه بدهد، لذت ببرد رعایت کند، تعهد نشان بدهد، امور خود را با آن تنظیم کند. |
۴ | محبت و ارادت | حساسیت کامل داشته باشد، ارزش کافی بگذارد، اهمیت حیاتی داشته باشد، اطاعت کند، خود را مسئول ببیند، عشق بورزد، برای آن مبارزه کند، در وجودش تبلور بیابد، بپرستد. |
قالب مناسب با سطوح مختلف این جدول، شبیهسازی موقعیتی است که در آن موقعیت، فرد باید تصمیماتی بگیرد و عکسالعمل نشان دهد.
نمونه سؤال:
۱. موقعیت سؤال: درس اخلاق < بحث صبر و تحمل
فرض کنید در حال حرکت در پیاده رو هستید. پیاده رو شلوغ است؛ شما اشتباهاً به کسی تنه میزنید. او برمیگردد و اعتراض میکند؛ شما بلافاصله عذرخواهی میکنید و قصد ادامه حرکت خود را دارید، فرد مقابل میگوید: با یک عذر خواهی میخواهی خود را خلاص کنی؟! و مانع رفتن شما میشود. تصمیم شما چیست؟ چه عکسالعملی باید نشان دهید که منطقی و معقول باشد؟ عکسالعمل گفتاری و رفتاری خود را بنویسید و علت این تصمیمگیری را نیز بیان کنید.
۲. موقعیت سؤال: تاریخ اسلام < جنگ اُحد
در صفحهٔ ۱۴، سؤالی در رابطه با این جنگ مطرح گردید. اگر شما در میدان جنگ بودید و آن اتفاق میافتاد چه عکسالعملی نشان میدادید؟ فرار میکردید یا میایستادید؟ واقعاً خود را در آن موقعیت ببینید و تصمیم خود را بررسی کنید و علت تصمیم را بنویسید. به نظر شما اگر بخواهید خود را طوری تغییر دهید که تصمیم دیگری بگیرید چه نقاطی از فکر و روح را باید تغییر دهید؟
۳. موقعیت سؤال: ادبیات عرب < بلاغت
دو ترجمه از آیهٔ “وَ إِذَا سأَلَک عِبَادِی عَنی فَإِنی قَرِیبٌ أُجِیب دَعْوَهٔ الدَّاع إِذَا دَعَانِ فَلْیستَجِیبُوا لی وَ لْیؤْمِنُوا بی لَعَلَّهُمْ یرْشدُونَ.” سوره بقره آیه ۱۸۶ را در ذیل ملاحظه میکنید:
الف- چون بندگانم درباره من از تو پرسش کنند بگو من نزدیکم و دعای دعا کننده را وقتی که مرا بخواند اجابت میکنم، پس به فرمان من گردن نهند و به من ایمان آورند، باشد که راه یابند.
ب- وقتی که بندگان من، از تو در باره من سؤال کردند، بگو: من نزدیکم! دعای هر کس که مرا بخواند، پاسخ میگویم! پس دعوت مرا بپذیرند، و به من ایمان بیاورند، تا به راه درست دست یابند و به مقصد برسند!
کدامیک از دو ترجمه فوق را بیشتر میپسندید؟ چرا؟
نمونه قالب سؤالات مربوط به سطوح مهارتی در اهداف آموزشی:
جدول زیر مربوط به اهداف مهارتی و عملی است، سؤالات مربوط به این سطح نیز باید با جدول زیر هماهنگ باشند:
شماره | لایه و سطح | افعالی که نشان دهنده این لایه هستند. |
۱ | آزمون و خطا، تقلید | آزمایش میکند، بررسی میکند، جستجو میکند، نمونه برداری میکند، میسنجد، نگاه میکند، تکرار میکند، مونتاژ میکند. |
۲ | اجراء مستقل | به تنهایی عمل میکند، طراحی میکند، میسازد، دوباره سازی میکند. |
۳ | دقت و استمرار | کنترل میکند، ارزیابی میکند، ظریف کاری میکند، اصلاح و تعمیر میکند. |
۴ | عادی شدن و ملکه شدن | براحتی انجام میدهد، چند کار را همزمان به خوبی انجام میدهد، بلافاصله اجرا میکند، معطل نمیماند. |
قالب سؤالات مربوط به این سطح از سطوح آموزشی عبارت است از: “درخواست الگوریتم انجام کار” (یعنی از علمآموز بخواهیم که قدم به قدم کارهایی را که برای به انجام رسیدن یک عمل لازم است بنویسد.)
نمونه سؤال:
۱. موقعیت سؤال: ادبیات عرب< کارگاه ترجمه
الگوریتم ترجمهٔ روایت زیر را بنویسید. (قدم به قدم مراحلی را که طی میکنید تا به ترجمه نهایی این روایت برسید، بدون حذف کوچکترین مرحله، دقیقاً بنویسید.)
“کنْ فِی الْفِتْنَه ْْ کابْنِ اللَّبُونِ لَا ظَهْرٌ فَیرْکبَ وَ لَا ضَرْعٌ فَیحْلَبَ ” نهج البلاغه صبحی صالح ص ۴۶۹
۲. موقعیت سؤال: اصول فقه < عام و خاص
میخواهید نظر اسلام در مورد فرهنگ زن را به دست آورید، روایاتی داریم که بیان میکند: قال فاطمه علیها السلام: خَیرٌ لِلنِّسَاءِ أَنْ لَا یرَینَ الرِّجَالَ وَ لَا یرَاهُنَّ الرِّجَالُ (وسائل الشیعه ج ۲۰ ص ۶۷) یعنی: خیر زنان در این است که در محافل مردان حضور نداشته باشد. از سوی دیگر برخی افراد به رفتاری که حضرت زهراء سلام الله علیها در دفاع از حق خود در مسجد پیامبر صلیاللهعلیهوآله از خود بروز دادند و از پشت پرده با مردان صحبت کردند، استناد میکنند و حضور مستمر زنان در محافل مردان را جایز میدانند. با توجه به مباحثی که در اصولفقه خواندید، کدامیک از موارد فوق را نظر اسلام راجع به فرهنگ عمومی زن میدانید؟ فرآیند تصمیمگیری و تشخیص خود را به صورت الگوریتمی بنویسید.
برخی قالبهای فراگیر برای طراحی سطوح مختلف سؤالات امتحانی:
(این قالبها از آیات و روایات الهام گرفته شده است)
۱. ارائهٔ یک مثال و درخواست تعمیم و کلیگیری از آن
سؤال نمونه:
موقعیت سؤال: منطق < مغالطات
ترکیب جملات زیر منجر به یک مغالطه و نتیجه غلط شده است. با بررسی این مثال، قاعدهٔ کلی اینگونه مغالطه را استخراج کنید.
دیوار موش دارد + موش گوش دارد = دیوار گوش دارد.
۲. درخواست کشف سرچشمههای یک پدیده و نفوذ به سرمنشأها
سؤال نمونه:
موقعیت سؤال: فقه < کتاب الطهاره
عدهای به شیخ مفید رجوع کردند که مادری مرده است و جنینی در شکم دارد که زنده است، چه باید بکنیم؟ آیا مادر و جنین با هم دفن شوند یا اینکه جنین را دربیاوریم؟
شیخ مفید گفت: مادر را با جنین دفن کنید. سؤالکنندگان برگشتند تا کار دفن را انجام دهند. سواری با شتاب خود را به آنها رساند و گفت: جناب شیخ گفتند که جنین را بیرون بیاورید و فقط مادر را دفن کنید. بعدها معلوم شد که آن سوار از جانب حضرت حجت عجلاللهفرجه بوده است و به شیخ پیغام دادند که ما مواظب شما هستیم.
به نظر شما سرمنشأ فتوای شیخ مفید چه بود؟ (چه محاسبات فقهی انجام داد که به این فتوا رسید؟ ) همچنین فتوای بعدی که نظر صحیح بود مبتنی بر چه محاسباتی است؟
۳. درخواست نقد و بررسی تفکر و روش گذشتهگان:
نمونه سؤال:
موقعیت سؤال: فلسفه< اصاله الوجود
نخبگانِ اندیشه و تفکر قبل از ملاصدرا حقیقت اشیاء را چیستی آنها میدانستند (قائل به اصاله الماهیه بودند). ملاصدرا این دیدگاه را نقد کرد و با نفوذ به عمق اشیاء، حقیقت آنها را وجودِ آنها دانست و چیستی آنها را حدود انتزاعی از همان وجود معرفی کرد. (قائل به اصاله الوجود شد.) به نظر شما آیا دیدگاه ملاصدرا صحیح است؟ چرا؟
۴. درخواست نقد و بررسی خود و استخراج نقاط قوت و ضعف:
نمونه سؤال:
موقعیت سؤال: اصول فقه < اوامر
خود را در موقعیتی فرض کنید که پدر شما درخواست یک لیوان آب کرده است و شما سخت مشغول انجام کاری هستید که به راحتی نمیتوان آن را نیمه تمام رها کرد. مدتی طول میکشد تا کار را انجام داده به سراغ آب بروید و لیوان آبی را به پدرتان برسانید. او به شما اعتراض میکند که من آن موقع آب میخواستم و شما الان آب میآورید؟! شما پاسخ میگویید: بالاخره که آب آوردم!
بر اساس مطالبی که در اصول خواندهاید رفتار و پاسخ خود را بررسی کنید، و درستی یا غلط بودن آن با دلیل تبیین کنید.
۵. درخواست نقد و بررسی مشهورات زمانه و آداب و رسوم رائج:
نمونه سؤال:
موقعیت سؤال: روش تحقیق
یونسکو در سال ۱۹۹۹ میلادی اعلام کرد که هر کس تا سال ۲۰۰۰ بلد نباشد از کامپیوتر استفاده کند بیسواد است. عموم مردم به استفاده از کامپیوتر رو آوردهاند و گوی سبقت را از یکدیگر میربایند. به نظر شما آیا این حرکت صحیح است؟ آیا استفاده از کامپیوتر نشانهٔ سواد است؟ شما به چه چیزی سواد میگویید؟ چرا؟
۶. ارائهٔ یک موقعیت بحرانی و درخواست عکسالعمل در برابر آن:
نمونه سؤال:
موقعیت سؤال: اصول فقه< احکام ظاهری
فرض کنید شما مدیر یک مجموعه هستید، به شما خبر میرسد که یک نفر از افراد مجموعه شما کارشکنی میکند، از سوی دیگر با شناختی که از این فرد دارید برخورد مستقیم با او موجب افزایش بحران خواهد شد.
الف – چه تدبیری برای حفظ موقعیت دارید؟
ب – چه تدبیری برای اصلاح موقعیت دارید؟
با توجه به ماهیت احکام ظاهری و ثانوی در برابر احکام واقعی و اولی به سؤال فوق پاسخ دهید.
۷. درخواست بررسی آثار یک حرکت یا یک تصمیم یا یک فکر و…
نمونه سؤال:
موقعیت سؤال: ادبیات عرب < نحو و بلاغت و ترجمه
دو ترجمه از آیه “إِنَّ الساعَهٔ ءَاتِیهٔ أَکادُ أُخْفِیهَا لِتُجْزَی کلُّ نَفْسِ بِمَا تَسعَی” صورت گرفته است به نظر شما آثار روانی هر یک از دو ترجمه چیست؟ (در ذهن و روح خواننده چه تأثیراتی را ایجاد میکند؟ )
الف – در حقیقت، قیامت فرارسنده است. میخواهم آن را پوشیده دارم، تا هر کسی به موجب آنچه میکوشد جزا یابد.
ب – قیامت فرا رسنده است، میخواهم چندی هم پنهانش بدارم تا هر کسی بر وفق کوششش جزا یابد.
۸. درخواست بررسی ضریب اهمیت یک موضوع در زندگی:
نمونه سؤال:
موقعیت سؤال: تفسیر< روش تفسیر
به نظر شما اهمیت مباحث ادبی برای روشن شدنِ معنی آیه بیشتر است یا اهمیت مباحث تاریخی و شان نزولها؟ چرا؟
۹. ارائه دو مطلب به ظاهر متخالف و درخواست رفع اختلاف و جمع بین آندو:
نمونه سؤال:
موقعیت سؤال: فقه < امر به معروف و نهی از منکر
روایاتی وارد شده است که در زمان غیبت نباید قیام کرد، از سوی دیگر روایات امر به معروف و نهی از منکر و ایستادگی در برابر سلطان جائر نیز فراوان دیده میشود. بالاخره طبق نظر اسلام در برابر حکومتهای غیر صالح در زمان غیبت چه باید کرد؟ چرا؟ هر نظری که میدهید باید نظر مخالف آن را نقد و بررسی کرده پاسخ علمی و مستدل برای آن داشته باشید.