چکیده:
تلاش این رساله (الگوریتم اجتهاد) برای یافتن پاسخ سوال زیر است:
آیا استنباط و اجتهاد فقهی، روش برَدار است یا یک ذوق و حدس متخصص است که جز با ممارست و به طور ناخودآگاه حاصل نمیشود؟! و آیا شبیه سازی عملیات استنباط فقهی قابل طراحی است؟
شبیه‌سازی فرآیندهای طبیعی در رشته‌های مختلف علوم و تولید نرم‌افزارهای هوشمند برای محاسباتی که حجم آنها برای یک هوش انسانی صعوبت دارد، سبب شد تا در علوم انسانی نیز صحبت از هوش مصنوعی و سیستم‌های خبره برای تصمیم‌گیری شود و نرم‌افزارهایی در این خصوص تولید گردد؛
در همین راستا در علوم اسلامی نیز این سوال فعال گردید که: آیا میتوان فرآیندهایی را که در اجتهاد و استنباط توسط یک فقیه به طور ناخودآگاه انجام می‌شود، طوری جزیی و دقیق کرد که بتوان الگوریتمی را (الگوریتم = روش قدم به قدم حل مساله) برای هوش مصنوعی طراحی کرد تا با دریافت مساله و منابع دین، بتواند با ضریب خطای کمی، نظر دین را از منابع به دست آورد و به صورت یک فتوا با استدلالش عرضه کند؟
الگوریتم اجتهادی که در این رساله به صورت بسته‌های روشی، عرضه شده است، تلاشی برای دقیق‌سازی و شاخص‌سازی در فرآیندهای استنباط در سه محورِ «مساله‌شناسی، دلیل‌یابی و قرینه‌یابی» است که در ۱۴ بستهٔ روشی که حاوی ۱۲۰ دستورالعمل علمی برای رسیدن به استنباط روشمند است ارائه شده است.
این الگوریتم، در یک مصداق که «تعیین حکم هبه زوج به زوجه» است در همین کتاب تطبیق شده و با نتایج استنباطات فقهاء مقایسه و ارزیابی گردیده است. این ارزیابی نشان داد که میتوان از این الگوریتم با اطمینان استفاده کرد و گرچه استنباط نهایی توسط مجتهد صورت می‌پذیرد لکن چک لیست عملیاتی برای انجام عملیات اجتهاد موجّه سبب دقیق‌سازی و جامعیت و مانعیت نظر مجتهد میگردد؛ به همین سبب عنوان این الگوریتم که به نرمافزار نیز تبدیل می‌شود، نرمافزار «فقیه‌یار» گذاشته شد.