موضوع بحث:
«روش تحقیق شبکه‌ای مدل‌سازانه» چیست؟ چرا؟ چگونه؟
مسألهٔ بحث:
چگونه می‌توانیم از اطلاعات معتبر در مورد یک پدیده، محصولی برای ایجاد تغییر مثبت در آن پدیده یا موضوعات مرتبط با آن بسازیم؟
پیش‌فرض‌های بحث:
- روش تحقیق= مراحل و ضوابط لازم برای کشف صحیح و تحلیل موجّه اطلاعات برای حل یک مسأله. تحقیق، تولید اطلاعات است و نه جمع‌آوری اطلاعات تولیدشده قبلی.
- روش تحقیق شبکه‌ای= مراحل و ضوابطی که از علم فلسفه و حکمت متعالیه، برای تحلیل هر پدیده‌ای در مقیاس شبکه هستی، استخراج شده است.
- مدل= شبیه‌سازی واقعیت به طوری‌که ورودی، خروجی و پردازش لازم برای تبدیل ورودی به خروجی (تابع تبدیل) مشخص شود.
- نگرش سیستمی= بررسی یک پدیده در ضمن کل و در ضمن فرآیندهای بیرونی و درونی که با او مرتبط هستند.
- منطق فرآیندها= تمرکز بر کشف فعل‌وانفعالات در یک سیستم و تعریف یا بازتعریف روابط بین عناصر و مؤلفه‌های درونی و بیرونی موثر در خروجی سیستم
فرضیهٔ بحث:
- روش تحقیق مدل‌سازانه، روش تحقیقی است که منجر به کشف فرآیند ایجاد یک پدیده یا یک تغییر شود؛ صِرفاً تحلیل مفهومی یا مشاهده تجربی یا استقراء شواهد یا توصیف تک‌بُعدی از پدیده، نباشد، بلکه منجر به کشف چگونگی مسیر حل یک مسأله شود.
- بدون روش تحقیق مدل‌سازانه، تحقیقات در مرحله چیستی و چرایی و برخی احتمالات باقی می‌مانند و رشدی حاصل نمی‌شود.
- برای دست‌یابی به مهارت تحقیق مدل‌سازانه، نیاز به نگرش سیستمی و فرآیندی به پدیده‌ها و موضوعات و مسائل است.
تبیین بحث:
برای مدل‌سازی، ضروری است تصویر اولیه یک سیستم را در نظر داشته باشیم:
بر اساس تصویر فوق مراحل مدل‌سازی به شرح زیر است:
- تعیین خروجی سیستم (هدف و علت غایی) با شاخص‌های آن (کمیت، کیفیت، زمان، مکان، ارتباطات، زمینه… عوارض نُه‌گانه)
- تعیین ورودی‌های سیستم (علت مادی و خمیرمایه مدل نهایی) با شاخص‌های آن (چه عناصری با چه خصوصیاتی باید با هم ترکیب شوند تا برآیند آنها تبدیل به خروجی سیستم شود؟ )
- تعریف روابط علّی ومعلولی بین ورودی‌ها (علت صوری) با شاخص‌های آن (یعنی تعیین تابع تبدیل سیستم؛ شامل: تعیین نقطه شروع فرآیند+ جهت گسترش فرآیند+ کمیت و کیفیت فرآیند+ مرکز ثقل+ نقطه پایان+نقاط بحران)
- آزمایش (تفسیر نتایج حرکت مدل درعمل)
- اصلاح و بازنگری در هر سه مورد فوق (حلقه بازخورد سیستم)
برای انجام پنج مرحلهٔ فوق، فعالیت‌های زیر باید انجام شود:
- استقراء مؤلفه ها ومتغیرها ی درونی وبیرونی تأثیرگذار
- تعریف شاخصه های پایه (هدف حداقلی)
- تعیین هدف وایده آل (هدف حداکثری)
- بررسی کمیت وکیفیت تأثیر هر مؤلفه (با دقت بر قابل کنترلبودن یا نبودن)
- تعیین ارتباط وشرایط وتأثیرکلیدی
- ترسیم روابط علی ومعلولی
- تعیین زمینه ها وپیش فرض ها (وضعیتی که مدل درآن مورداستفاده قرارمی گیرد)
- مرحله بندی حرکت ازحداقل ها به سوی حداکثرها
- تعیین نقاط بحران
- طراحی حلقه های کنترلی و بازخوردها
ملاک اعتبار یک مدل نیز بر اساس موارد زیر سنجیده می‌شود:
- قدرت پاسخگویی به سؤالات وپیش بینی وضعیت بعدی
- میزان کمیت پذیر کردن عوامل ناملموس و فرضها (قدرت اندازهگیری ضریب های تأثیرگذاری وتأثیرپذیری)
- رفع نقاط کور و ابهام قبلی
- قدرت اندازه گیری حساسیت ها دربرابر تغییرات شرایط بیرونی ودرونی
- بتوان متغیرها را دستکاری کرد و رفتار سیستم را مطالعه نمود.
(کل فرآیند مدل‌سازی را در مدل «چرخهٔ از تولید تا مصرف نان» مشاهده کنید)
نتایج، آثار و لوازم پذیرش فرضیه:
التزام به رساندن تحقیقات به مرحله «مدل سازی» سبب می‌شود فضای تحقیق از رکود و ذهنی بودن و عدم تأثیر در صحنهٔ زندگی و اجتماع خارج شود. همچنین سبب می‌شود آموزه‌های دین، از صِرف گفتارهای وعظ‌گونه به راهبردهایی برای رشد و توسعه تبدیل شود.
مباحث و مفاهیم کلیدی مرتبط به این بحث:
روش تحقیق، مدل‌سازی، نگرش سیستمی و منطق فرآیندیابی، تحقیقات کاربردی