موضوع بحث:
«توصیف ایده تألیف کتاب اخلاق حرفه‌ای و کاربردی»
مسألهٔ بحث:
نظام اخلاقی اسلام چگونه است؟ دستورالعمل‌های اخلاقی به صورت بسته‌های عملیاتی برای اصلاح و بهبود روحی و رفتاری چگونه به دست می‌آیند؟
فرضیهٔ بحث:
- ازخروجی‌های مورد انتظار و بسیار حیاتی حوزه‌های علمیه، طلاب با مهارت مشاوره در اصلاح و ارتقاء روحی روانی مراجعه‌کنندگان است؛ برای دست‌یابی به این خروجی نیاز به متن درسی و ارتقاء سطح تحلیل در تحلیل‌های روحی روانی است.
- کتاب درسی در این فضا باید بتواند توانایی‌های زیر را فعال کند:
- فلسفهٔ اخلاق را به گونه‌ای بشناسد که بتواند فرهنگ و اخلاق اسلام را در یک دستگاه و نظام رفتاری بر اساس معادلات عقلانی تبیین کند و در یک جدول تطبیقی با نظام‌های فرهنگی و اخلاقی دیگر مقایسه نماید.
- بتواند فهرستی از قواعد پایه و مبنایی دستگاه اخلاقی اسلام را تهیه کند و موقعیت هر یک را در این دستگاه توضیح دهد به گونه‌ای که کاربرد قاعده در تصمیمات و رفتارها برای مخاطب ملموس شود.
- بتواند شبکهٔ کلان زندگی، تمدن، حکومت و زیرسیستم‌های آن را به تصویر بکشد و نیازمندی‌های هر قسمت به فرهنگ و اخلاق خاصِ خود را توضیح دهد به گونه‌ای که مخاطب فهرستی طبقه‌بندی شده از نیازهای فرهنگی و اخلاقی بشری را به دست آورد.
- بتواند عناوین و موضوعات فرهنگی و اخلاقی را با مسائل و مشکلات امروز زندگی مرتبط کرده، ترجمهٔ مناسب از هر یک از عناوین اخلاقی ارائه نماید.[۱]
- بتواند موضوعات فرهنگی و اخلاقی را از جهت موضوع‌شناسی با مراجعه به منابع مربوطه توصیف کند[۲] به گونه‌ای که متخصّصین هر موضوع این توصیف را معتبر بدانند.
- کیفیت تولید و پیدایش «بایدها و نبایدها»، «خوب و بد» را بشناسد و بتواند آن را به گونه‌ای به مخاطب نشان دهد که پشت‌صحنه‌های تصمیمات و رفتارهای او برایش آشکار شده، به دنبال تغییر در نگرش[۳] و رفتار برآید.
- بتواند نظریات مختلف در مورد «سعادت»، «کمال»، «عدالت» و «ایمان» را در یک جدول تطبیقی ارائه کند به گونه‌ای که این مفاهیم از مفهومی اجمالی برای مخاطب به مفاهیمی دارای شاخص قابل اندازه‌گیری تبدیل شود.
- مدّعیات روان‌شناسی رشد و روان‌شناسی تربیتی[۴] را بشناسد[۵] و بتواند در یک جدول تطبیقی با نظرات اسلام[۶] مقایسه کند.
- مدّعیات جامعه‌شناسی[۷] را بشناسد و بتواند در یک جدول تطبیقی با نظرات اسلام مقایسه کند.
- بتواند مکاتب مختلف اخلاقی را در یک جدول تطبیقی با مکتب اخلاقی اسلام مقایسه کند و مخاطب را برای حکم به برتری آن به قضاوت بکشاند.
- بتواند راجع به فرهنگ و مهندسی فرهنگی و ابزارهای فعّال[۸] مثبت و منفی در این مورد مقاله‌ای علمی ارائه کند.
- بتواند رابطهٔ نگرش‌ها، قوانین و فرهنگ‌ها را به صورت معادلات راهبردی ارائه نماید و نقش ذهن، خواطر، گرایش‌ها و تمایلات و دریافت‌های قلبی در تغییر رفتارها را تبیین کند و برنامهٔ عملیاتی برای بهینه‌سازی آنها عرضه نماید.
- بتواند نگرش خود به اخلاق را از «دستوراتی برای تغییر رفتارهای فردی» به «معادلات مهندسی فرهنگی جامعه» ارتقاء بخشد به گونه‌ای که در جلسات مشاورهٔ فرهنگی برای مجموعه‌ها و سازمانها، احکام اخلاقی اسلام را با زبان مهندسی فرهنگی و برنامهٔ راهبردی برای تحقق آن ارائه نماید.
- بتواند فهرستی از نقاط تعارض و تزاحم مسائل اخلاقی تهیه کند و راه‌حل آنها را ارائه نماید به گونه‌ای که مخاطب هنگام مواجهه با این موارد، بتواند تصمیم صحیح بگیرد و رفتار درست را بروز دهد.
- بتواند رفتارها و تصمیمات شخصیت‌های مرجع و الگو (اعمّ از معصومین، علماء و بزرگان) و وقایع و داستآنهای اخلاقی را برای دست‌یابی به ملاک تصمیم و رفتار، تحلیل کند و با شواهد و مستندات طوری به مخاطب ارائه نماید که موجب فعّال‌سازی او برای ایجاد تغییر در رفتار شود.
- بتواند صفات اخلاقی مثبت و منفی را به گونه‌ای تبیین کند که مخاطب در عمل بتواند تشخیص دهد و اندازه‌گیری کند و برنامهٔ قدم به قدم برای تقویت یا اصلاح آن در دست داشته باشد.
- مدّعیات دوره‌ها و کلاس‌های موفقیت، ان.ال.پی، آرامش و تمرکز ذهن، یوگا، و… را بشناسد و بتواند در یک جدول تطبیقی با نظرات اسلام، برتری مدل اسلام را به قضاوت مخاطب بگذارد و برنامه عملیاتی برای اجرای مدل اسلام به مخاطب عرضه کند.
- مهارت‌های زندگی[۹] را بشناسد و بتواند بر اساس اخلاق و فرهنگ اسلام، دستورالعمل‌های قدم به قدم برای تحقّق این مهارت‌ها ارائه نماید.
- بتواند برای هر موضوع اخلاقی و فرهنگی، حداقل یک آیه یا روایت ارائه کند.
- بتواند شیوه‌های تربیتی اخلاقی مختلف را در یک جدول تطبیقی ارائه دهد و تفاوت شیوهٔ تربیتی عرفان با شیوهٔ تربیتی اخلاق را با شواهد و مستندات نشان دهد.
- کیفیت عملیاتی کردن دستورات اخلاقی را در کارگاه عملی تمرینی[۱۰] و کارگاه مدیریت فرهنگی، تمرین کرده باشد.
- حداقل شاخص‌های رفتاری سه‌گانهٔ «تواضع، تمیزی و نظم» را در خود تبدیل به عادت کرده باشد.
حداقلی قطعی:
بتواند فرهنگ اسلام را در موضوعات و جوانب مختلف زندگی با فرهنگ‌های رقیب مقایسه کند.
مباحث و مفاهیم کلیدی مرتبط به این بحث: علوم حوزوی، اخلاق کاربردی، عرفان عملی، سیستم اخلاقی، سیستم فرهنگی
- مثلاً: اخلاق مدیریت، اخلاق خانواده، اخلاق حکومت، اخلاق رسانه، اخلاق آموزش، اخلاق پزشکی، اخلاق بین‌الملل، اخلاق نقد، اخلاق جنسی، اخلاق زیستی، و….[↩]
- مثلاً: برای بحث در اخلاق پزشکی، فضای حاکم بر سیستم بهداشت و درمان استخراج شود.[↩]
- مبانی نگرشی تولید اعتباریات در بحث از مکاتب حقوقی و اخلاقی ارائه می‌شوند.[↩]
- در بحث شخصیت و هویت، رفتار، لایه‌های شخصیتی، مراحل رشد، تربیت، مدل‌های تربیتی، منشأ ناهنجاری‌های رفتاری، مدیریت احساس، هوش هیجانی، انگیزش، و….[↩]
- در فضای موضوع‌شناسانه.[↩]
- که متّخذ از متخصّصین رشتهٔ اخلاق و فرهنگ اسلامی است. (این هدف در سطح تخصّصی تبدیل به استخراج نظر اسلام و اثبات برتری آن می‌شود.) [↩]
- در بحث نیاز، رفتارهای اجتماعی، گروه‌های اجتماعی، ارزش‌های اجتماعی، فرهنگ، جامعه‌پذیری، اقشار اجتماعی، هنجارها و ناهنجاری‌های اجتماعی، توسعهٔ انسانی، و….[↩]
- رسانه و فرهنگ‌سازی رسانه‌ای، تبلیغات و جنگ‌های روانی، بازی‌ها و مدها و… را موضوع‌شناسی کند.[↩]
- مانند: مهارت تصمیم‌گیری، مهارت تفکر و حلّ مسأله، مهارت نقد، مهارت ارتباط مؤثّر، مهارت مشارکت و… (بتواند مهارت‌های لازم برای زندگی را بر اساس نگرش اسلام تعریف و تدوین کند.) [↩]
- مثلاً برای خوش‌خویی و کنترل غضب در کارگاه مدیریت احساس شرکت کند و با موقعیت‌های شبیه‌سازی شدهٔ طغیان غضب روبرو شود و عکس‌العمل خود را مدیریت کند و راهکارهای ارائه شده توسط استاد را به کار ببندد و با مشکلات و موانع مواجه شود و راه‌حل آنها را به دست بیاورد و دوباره به کار ببرد. یا در کارگاه حضور قلب در نماز شرکت کند و….[↩]