موضوع بحث:
«توصیف ایده تألیف سؤالات امتحانی مهارتی برای دروس حوزوی»
مسألهٔ بحث:
کاربرد هر یک از دروس حوزوی در چه مسائلی خود را نشان می‌دهد و چگونه می‌توان از اینکه طلاب می‌توانند اطلاعات درس‌ها را، برای حل مسائل صحنه زندگی استفاده کنند، اطمینان حاصل کرد؟
فرضیهٔ بحث:
- علم نافع، علم موجّه است و مواجه با علوم به صورتی‌که فقط معادلات و محاسبات ذهنی باشند و هیچ تأثیری در عمل در هیچیک از حیطه‌های زندگی ایجاد نکنند، مردود است.
- آموزش، در صورتی تحقق می‌یابد که یادگیری حاصل شود و شاخص تحقق یادگیری، توانایی استفاده از اطلاعات در حل مسائل است.
- آموزشی آموزش اثربخش است که بتواند قدرت «تعمیم» در فراگیر ایجاد کند. (یعنی فراگیر بتواند از نمونه‌هایی که در درس حل کرده است قاعده را برای حل مسائل مشابه استخراج کند و پیاده‌سازی نماید.
- سؤالات امتحانی، متناسب با اهداف آموزشی تنظیم می‌شوند بنابراین پیشنهاد می‌گردد سؤالات امتحانی هر یک از علوم و دروس حوزوی براساس راهبردهای زیر طراحی شوند:
حداقل لازم در منطق:
بتواند گفتارها را به قالب‌های منطقی تبدیل کند و برهان یا مغالطه را استخراج نماید.
حداقل لازم در روش تحقیق:
بتواند مقاله‌ای علمی براساس ضوابط یک تحقیق معیار بنویسید.
حداقل لازم در ادبیات:
بتواند کلام خداوند را ترجمه کند به گونه‌ای که مخاطب علاوه بر تصور معانی، حسّ موجود درعبارات را لمس کند.
حداقل لازم در دین‌شناسی:
بتواند دین را به گونه‌ای معرفی کند که مخاطب علاقمند به زندگی براساس نظرات دین شود.
حداقل لازم در تفسیر:
بتواند وقتی موضوعی مطرح می‌شود، آیات راجع به آن موضوع را به سرعت بازیابی کند و
پیام خداوند در آن آیات را به گونه‌ای توضیح دهد که مخاطب بتواند در زندگی به کار ببرد.
حداقل لازم در حدیث:
بتواند احادیث معتبر برای انتقال نظر دین به مخاطب ارائه کند
به گونه‌ای که مخاطب بتواند در زندگی به کار ببرد.
حداقل لازم در تاریخ:
بتواند حقایق تاریخی را به گونه‌ای کشف کند که برای ایجاد تغییر در آینده بهره‌برداری شود.
حداقل لازم در فقه:
بتواند قوانین خاص درهر موضوعی را از منابع فتوایی استخراج نماید و
برتری و کارآمدی این قوانین را بر قوانین رقیب، عقلاً اثبات کند.
حداقل لازم در فلسفه:
بتواند شبکه هستی ونگرش دین به هستی را با استناد به برهان ترسیم کند.
حداقل لازم در کلام:
بتواند نگرش دین نسبتبه هستی را با استناد به گزاره‌های دین ترسیم کند و
برتری این نگرش برموارد رقیب را با استدلال عقلی ارائه نماید.
حداقل لازم در عرفان:
بتواند امکان رسیدن به شهود خداوند، کیفیت این شهود و مراحل آن را تبیین کند.
حداقل لازم در اخلاق
بتواند فرهنگ اسلام را در موضوعات و جوانب مختلف زندگی با فرهنگ‌های رقیب مقایسه کند.
نمونه از سؤالات امتحانی مهارت‌محور و کاربردی: (از کتاب رسائل/ کتاب القطع: )
ارزیابی درس رسائل
(خود را بیازمایید چقدر می‌توانید از مباحث اصول‌فقه در زندگی استفاده کنید)
آزمون کتاب باز
- یقین در زندگی انسان چه جایگاهی دارد؟ چرا؟[۱]
- در زبان عوام و خواص، این جمله زیاد شنیده می‌شود که میگویند: «انسان برای کارهایش باید حجت داشته باشد! » مقصود از این جمله چیست؟ و گفتن یا نگفتن، اهمیت دادن یا ندادن به آن چه اثری دارد؟[۲] آیا «یقین» هم حجت‌ساز است؟ اگر نه، چرا و اگر آری، شیخ انصاری در ابتدای کتاب قطع می‌فرماید که گفتن «حجت» بر «یقین» درست نیست! ! چه پاسخی دارید؟
- آیا فردی که مرتکب خلاف قانون شده است، می‌تواند بگوید: من از این حکم شرعی (ماده قانونی)، خبر نداشتم پس نباید مجازات شوم! ! یا بگوید من احتمال می‌دادم که شاید در این مورد حکم و قانونی وجود داشته باشد ولی مطمئن نبودم لذا این کار را انجام دادم! ! اصولا آیا شارع (قانون‌گذار) نقشی برای علم و یقین در احکام و مواد قانونی قائل شده است یا نه؟ اگر آری چرا و اگر نه چرا و اگر تفصیل دارد چه تفصیلی و چرا؟[۳]
- قاضی شاهدی را می‌طلبد و شاهد شهادت می‌دهد. قاضی سؤال می‌کند: آیا با چشم خود دیده‌اید؟ شاهد پاسخ می‌دهد: نه ولی یقین دارم که اینطور است. قاضی شهادت شاهد را نمی‌پذیرد. شاهد اعتراض می‌کند که من یقین دارم. قاضی پاسخ می‌دهد باید با چشم خود دیده باشید والا قابل پذیرش نیست. آیا قاضی حجیت یقین را قبول ندارد؟ اگر حجیت یقین را قبول دارد چرا شهادت شاهد را نپذیرفت؟
- چندین سال است که در مورد «رؤیت هلال» و عید فطر، اختلافاتی میان مقلدان مراجع مختلف دیده می‌شود، مثلا عموم مردم بنابر اعلان دفتر رهبری، عید میگیرند ولی مقلدان برخی مراجع به استناد استعلام از دفتر مرجعِ خود، هنوز روزه‌دار هستند یا عموم مردم هنوز روزه‌دار هستند ولی خبر می‌رسد که مقلدان فلان مرجع عید گرفته‌اند! عموم مردم علت این اختلاف‌ها را نمیدانند و فکر می‌کنند مسائل سیاسی عامل این مطلب است. یا وقتی که در کشور عربستان یا برخی کشورهای سنی مذهب اعلام عید می‌شود و بعد با فاصلهٔ دو روز در ایران اعلام عید می‌شود مردم میگویند مگر می‌شود دو روز تفاوت باشد؟! فرض کنید در جمعی قرار گرفته‌اید که این مسائل را مطرح کرده‌اند و از شما انتظار پاسخی علمی و دقیق دارند، با استفاده از مطالبی که خوانده‌اید این مسأله را تحلیل و بررسی کنید تا معلوم شود که علت اختلاف، تفاوت در مبنای علمی است، نه اختلاف سیاسی![۴]
- برای هر یک از اقسام قطع، آیه یا روایتی را مثال بزنید و کیفیت استفاده از قطع در آن و آثار این‌گونه در نظر گرفتنِ قطع در حکم را توضیح دهید.
- عبارت زیر مربوط به چه بحثی است؟ آن را تشریح کنید و بیان کنید که چه فایده و کاربردی در استنباط احکام دارد؟
«فان ظهر منها و من دلیل خارج اعتباره علی وجه الطریقیه للموضوع قامت الامارات و بعض الاصول مقامه» - در تبصرهٔ یک ماده ۴۱ قانون مجازات اسلامی آمده است که: «مجرد قصد ارتکاب جرم و اقداماتی که فقط مقدمه جرم بوده و با وقوع جرم ارتباط مستقیم ندارند، شروع به جرم نبوده و از این حیث قابل مجازات نیست.» در محافل علمی مسئله شروع به جرم به دو طریق مختلف مورد بررسی قرار گرفته است که هر کدام یک مکتب حقوقی را ایجاد کرده است. بعضی میگویند شروع به جرم نبایستی مورد مجازات قرار گیرد زیرا از عمل مرتکب، اختلالی در نظم اجتماع حاصل نشده است. این نظریه مربوط به کسانی است که موجودیت خارجی عمل را در نظر میگیرند و فقط نتیجه زیان‌آور عمل ارتکابی را وجه نظر قرار میدهند. اما در مقابل مکتب دیگر، نتیجه جرم را برای حل مسئله شروع به جرم مهم نمیدانند بلکه به تباهی و فساد مرتکب توجه دارند و میگویند هر چند نتیجه جرم حاصل نشده ولی مجرم با قصد مجرمانه مبادرت به عمل خلاف قانون کرده و لذا بایستی عیناً بهمان شدتی که مرتکب جرم کامل مورد مجازات فرا میگیرد مرتکب شروع به جرم هم کیفر شود. اگر بخواهید طرفدار هر کدام از مکاتب فوق بشوید، چه استدلالی برای آن و چه نقدی برای مکتب رقیب دارید؟ یکبار خود را به جای طرفداران مکتب اول بگذارید و استدلال و نقد کنید و یکبار به جای طرفداران مکتب دوم و در نهایت فقه اسلام را با استدلالِ عقلی و استدلالِ نقلی بیان کنید.[۵]
- پایگاه اطلاعاتی «نهضت نرم‌افزاری و تولید علمِ دفتر تبلیغات قم» به نام پایگاه «دانایی»، کرسی مناظرهٔ جناب آقای سیدان و جناب آقای فیاضی و پارسانیا، را که مربوط به بررسی محدودهٔ دخالت عقل در معرفت دینی است منتشر کرده است. گزارشی از این کرسی را با ملاحظه موارد زیر بنویسید:
- علت و انگیزهٔ بحث[۶]
- مدّعای طرفین
- استدلال اصلی طرفین
- نقد هر کدام بر دیگری
- و محاکمه نهایی خودتان (نظر نهایی شما چیست؟ چرا؟ )
- فایدهٔ این بحث برای زندگی مردم
(تفصیل بحث در: «نمونه سؤالات کاربردی و قواعد طراحی آنها»)
مباحث و مفاهیم کلیدی مرتبط به این بحث:
علوم حوزوی، سنجش و ارزشیابی، آزمون‌‌های مهارتی
- یقین را تعریف کنید، کارکرد آن را بگویید، آثارِ آن را تشریح کنید، از کسی که یقین دارد چه انتظاراتی می‌رود؟ و از عبارات کتاب شاهد بیاورید.[↩]
- حجت داشته باشد یعنی چه داشته باشد؟ چراباید حجت داشته باشد؟ چه چیزهایی حجت هستند؟ برای اینکه همیشه حجت داشته باشیم باید چه کنیم؟[↩]
- از عبارات کتاب باید شاهد بیاورید.[↩]
- روایت مربوط به رویت و دخول ماه را بنویسید و آن را بنابر مبانی مختلف تحلیل کنید.[↩]
- باید از عبارات کتاب شاهد بیاورید.[↩]
- در این قسمت بیان تاریخچه اخباری‌گری و ارائه شواهدی از تفکرات آنها با استناد به عبارات کتاب ضروری است.[↩]